تبیین چارچوب صلاحیت های حرفه ای مربیان و استادکاران آموزش فنی و حرفه ای

مقدمه
برنامهریزی آموزشی مدارس فنی و حرفهای )هنرستان( جهت تربیت تکنسین صنای
مستلزم توجه به صلاحیتهای حرفه ای مربیان و استادکاران است. ارتقا و بازسازی مداوم
صلاحیتهای فنی و حرفهای معلمان ضروری است زیرا معلمان علاوهبر رشته تخصصی باید
دانش و مهارت خود در تکنولوژیهای نوین را به روز نموده تا بتوانند آنها رادرتدری به کار
گیرند )مورنو 1 .)2662،
صلاحیتهای 2 معلمی، مجموعه شناخت،گرایش و مهارتهایی است که معلم با کسب آنها
می تواند به پرورش جسمی، عقلی، عاطفی، اجتماعی و معنوی فراگیران اقدام نماید )ملکی،
1122 (. در تحقق اهداف تربیتی، نقش معلم و توانایی او در یاددهی به فراگیران حیاتی است
)دارلینگ هاموند 1 2660 (. مربی ، 1 ، ضمن احراز شرایط مربیگری باید توانایی انتقال دانش فنی
به کارآموزان، استفاده از تجهیزات کارگاه آموزشی، فناوری روز و ارزشیابی طی دوره و پایان آن
) را مطابق استانداردهای مهارتی و آموزشی، دارا باشد )سازمان آموش فنی و حرفهای، 1131 .
آموزش تنها آماده سازی دانش آموز برای کار نیست )جاناتان 5 01 ( به علاوه :1126،
52 (. تربیت جام فنی و حرفه ای : پرورش انسان تکبعدی نیز مطلوب نیست )ملکی، 1122
مستلزم مربیان و استاد کاران باصلاحیت است زیرا آنان در کیفیت آموزش )کارنوی 0 )1333،
.)116 : نقش محوری داشته و عامل اساسی ایجاد موفقیت هستند )شعبانی، 126
مربیان و استادکاران علاوهبر صلاحیتهای ویژه مندرج در آییننامه ها، شر واایو و
عهدنامه اخلاقی )اهور و خلج، 1123 ( باید دارای صلاحیت معلمی باشندکه در مناب مختلو
بهصور گوناگون، از جمله موارد ذیل در خصوص آنها بحث شده است:
الف صلاحیت های تخصصی: تسلط بر مهارت های آموزشی و تدری ، تسلط بر محتوا و ارائ -
آن، تعیین تکلیو، پرسش و پاسخ و روش های تدری را شامل می شود . معلم باید به
دانش آموزان فرصت دهد تا دانش خود را در موقعیت های مسأله محور بسازد )دیویی 2 .)1362 ،
ب صلاحیتهای حرفهای: بهبود آموزش بهوسیل فناوری اطلاعات و ارتباطات، نیازمند فهم و -
.) درک روشن از نقش معلم درآموزش است )کرجی بان و علی اکبری، 1136
1. Moreno
2. Competency
3. Darling-Hammond
4. Trainer
5. Janatan . R
6. Carnoy. M
7. Dewey. J
دوفصلنامه مطالعات برنامه ریزی آموزشی / دوره چهارم/ شماره 8 / پاییز و زمستان 4936
46
ج صلاحیت های ارتباطی  طلاعاتی: کاهش چالش کاربست فناوری اطلاعات و ارتباطات در -
.) تدری به مهارت ارتباطی  اطلاعاتی معلم وابسته است )هوکینگ برگ، 2660
د صلاحیت های اخلاقی )اخلاق حرفه ای(: تدری در شرایط سخت و انجام درست کار -
مستلزم شایستگی حرفه ای است )آزاد و اسماعیلی، 1122 : کالهان 1 .)2661 ،
ملکی ) 1126 ( صلاحیت های معلمی را به سه دسته تقسیم بندی نموده است:
الف صلاحیت های شناختی: مجموعه آگاهی و مهارت ذهنی چون؛ شناخت استعداد و علائق -
یادگیرنده که معلم را در شناخت، تحلیل و بررسی مسائل مرتبط به تربیت توانا می سازد.
ب صلاحیت های عاطفی: مجموعه علایقی چون؛ علاقه به دانش آموزان، اعتقاد به نوآوری در -
معلم را شامل می شود.
ج صلاحیت های مهارتی: مهارت و توانایی معلمان در فرآیند یاددهی یادگیری که شامل - -
مهارت در طر درس و توانایی استفاده از روش های یاددهی یادگیری است. -
صاحبنظران به برخی صلاحیتهای دیگر معلمان نیز اشاره نموده اند ازجمله:
 بایور ) 2662 ( معتقد است مربی فنی و حرفهای باید دارای اطلاعات عمیق نسبت به تخصص
و بازار کار و فرایند کار باشد و ضمن مهارت در ترکیب اطلاعات نظری و عملی، توانایی داشته
باشد که دانش و مهارت خود را بهطور مؤثر به هنرجویان منتقل نماید.
 دتریج ) 2612 ( بر دانش و مهارت مربیان فنی و حرفهای تأکید دارد.
 رانر ) 2612 ( بر مدرک دانشگاهی، عملکرد جمعی و علم مربی فنی و حرفه ای تأکید دارد.
وتزل 2 1332 ( معلم کارآمد درتعامل با دانش آموز، نقش تسهیلکننده را ایفا می نمایند. (
سپهداری ) 1125 ( علائق و انگیزه، ارتباط با دانش آموز و تسلط در تدری را مهم می داند.
ملایینژاد و ذکاوتی ) 1122 ( معلمان باید برای آینده آماده باشند تا در گستره جهانی و
زندگی در حکم یک عضو فعال جامعه به ایفای نقش بپردازند.
هانتلی - 1 2662 (، به دانش حرفه ای، عمل حرفه ای و تعهد حرفه ای اشاره دارد. (
مربیان و استادکاران به استناد سازمان آموزش فنی و حرفه ای ایران ، به کمک مربی،
مربی، سرمربی، مربی ارشد و استاد مربی، طبقهبندی شدهاند )سازمان آموزش فنی و حرفه ای،
.)1131
1. Callahan .D
2.Wetzel . D
3. Huntly.H
تبیین چارچوب صلاحیتهای حرفه ای مربیان و استادکاران آموزش فنی و حرفه ای
44
11 ( معتقدند میتوان سطو صلاحیت مربیان و استادکاران را در ؛ گردزو ژائو ) 2660
چهار سطح: 1 مربی با کفایت 2)واجد شرایط(، مربی متب ح ر 1، مربی کارشناس 1 و استاد
مربی 5 طبقهبندی کرد. سطو پایین تر، اساس سطو بالاتر هستند بنابراین برای معلمان فنی و
حرفهای این امکان وجودداردکه برحسب علاقه و تلاش خود، با توجه به نیاز مراکز حرفهآموزی،
- )116 111 : به سطو بالاتر ارتقا یابند. بنابر پیشنهاد گردزوژائو ) 2660
صلاحیتهای مربیان، برای استاد کاران ضروری است )یونووک یونسکو، 2662 (. آنان -
باید دارای ویژگیهایی فردی، حرفهای، اخلاقی و کیفیت تدری باشند )استولت، 2660 ( و
علاوهبر صلاحیتهای معلمی، نسبت به دنیای واقعی کار، دانش دست اول داشته باشند. از نظر
لوگلو ) 1331 ( مربی یا استادکار، دارای تخصص بالا در حرفه و صلاحیت تربیتی، اجرایی واداری
.) است که علاوهبر مهارت، به پرورش فکری دانش آموزان نیز میپردازد )آقازاده، 1120
برخی دیگر از صلاحیتهای مربیان و استادکاران عبارتند از:
الف صلاحیت های حوزه دانش : شامل محتوای دانش، نگهداری، رشد و انتقال آن میباشد. لذا -
برای مربیان و استادکاران، داشتن دانش و مهارت کافی در رابطه با رشته خود، ضروری است
)آیشک 0 .)2662،
ب صلاحیت های حوزه مهارت : این حوزه شامل مهارتهای صنعتی، مربیگری، تسهیل گری، -
هم چنین مهارت های فکری، ادراک، احساس و قوه تخیل می باشدکه از عوامل نوآوری -
میباشند )گالان و دیگران 2 2661 (. دربرخی کشورها ازجمله آلمان که دارای عناصر آموزشی ،
زیادی هستند؛ حوزة مهارت بهتر قابل درک است )دیبوسکی 2 .)2665،
ج صلاحیت های حوزه اخلاق و تخصص: ارزش های این حوزه در تمام آداب و رفتار انسان -
ضروری است. علاوهبر این، بعد اخلاق حتی می تواند به تخصص نیز منجر گردد. به عبارتی
نیروی کار با اخلاق، خود را مؤاو و متعهد به افزایش تخصص نیز می داند. چرا که
پاسخگویی از عناصر اصلی تخصص نیز هست )مؤسسه مدیریت عمومی کشور مالزی، 1331 ، به
نقل از جیلانی، 2616 (. ضمن اینکه اخلاق، صرفا ه به برخورد و معاشرت نی ک و محدود
1. Level
2. Qualified Trainer
3. TVET-Specialist
4. Bachelor
5. Master
6. Izlin Zuriani Ishak
7. Galanes. G.J
8. Dybowski . G
دوفصلنامه مطالعات برنامه ریزی آموزشی / دوره چهارم/ شماره 8 / پاییز و زمستان 4936
46
نمیشود؛ چنانچه حتی سلامت محیط کار و نگرش مثبت گروه نیز از اخلاق تأثیر می پذیرد
)مهدصالح 1 .)2660 ،
د صلاحیت های حوزه اجتماعی: این بعد از صلاحیت ها، عمدتاه پاسخگویی در مقابل جامعه و -
روابط حسنه بین دانش آموزان، کارکنان آموزشی، همکاران و جامعه را شامل می گردد. این بعد
از صلاحیت ها باعث میشود مربیان و استادکاران عملکرد خودرا در مقابل جامعه تشریح کنند
)نوردین 2 1325 ( و در رابطه با هرگونه انحرافی در مقابل مردم پاسخگو باشند. بنابراین ،
صداقت، درستکاری،کاهش هزینه، بالابردن بهره وری، نظم، انضباط و پایداری، ازجمله
ویژگی هایی هستند که به این بعد از صلاحیت ها مربوط می شود ) عبدالرحمن و
اینتان 1 2665 ( و باید مورد ارزیابی قرار گیرد. ،
ه صلاحیت های حوزه کارآفرینی: اخیراه داشتن دانش و مهارتهای مربوط به کارآفرینی، -
مدیریت و تصمیم گیری برای معلمان فنی و حرفه ای، ضروری شده است )رسلی 1 و
دیگران، 2662 (. بنابراین معلمان فنی و حرفه ای باید دارای دانش و مهارت کارآفرینی باشند
)چوکسی 5 2660 (. زیرا کارآفرینی بهعنوان جز کلیدی آموزشهای فنی وحرفه ای به شمار ،
میآید )هیلی 0 .)1331،
برخی پژوهشهای پیشین )ازجمله پژوهشهای ذیل( نیز میتواند در این زمینه مفید
باشد:
طراحی نظام ارزشیابی عملکرد « بهعنوان نمونه عبدالهی ) 1131 (، در پژوهشی بهعنوان
مهارتهای مدیریتی و سازماندهی محیط یادگیری، ،» آموزشی مربیان آموزش فنی و حرفهای
مهارتهای عرضه مطالب در کارگاه و کلاس، مهارت های ارزشیابی یادگیری، دانش و
مهارتهای علمی، مهارتهای طراحی یا برنامهریزی تدری ، توانایی ایجاد انگیزه در فراگیران و
مهارتهای ارتباطی را بهعنوان نقشها و مسؤولیتهای مربیان معرفی نموده است.
آقائی ) 1120 ( در پژوهش خود تحت عنوان"شناسایی ویژگیهای حرفهای معلمان مدارس
آینده"، ویژگیهای شخصی و ویژگیهای حرفهای، میداند.
صلاحیتهای حرفه ای معلمان و ارائه چارچوب « نیکنامی و کریمی ) 1122 (، به موضوع
پرداخته نشان دادهاند که وض موجود صلاحیتهای معلمان مورد مطالعه در » ادراکی مناسب
1. Mohd Salleh Mahmod
2. Ahmad Nordin
3. Abdul Rahman Hashim and Gurdev Singh Buletin Intan
4. Rosli Mahmood
5. Chouksey. R.G
6. Hailey . J
تبیین چارچوب صلاحیتهای حرفه ای مربیان و استادکاران آموزش فنی و حرفه ای
48
بعد شخصیتی و اخلاقی، در سطح بالاتر از متوسط قرار دارد؛ اما در بعد آ موزشی، رفتاری،
شناختی و مدیریتی، در سطح متوسط و در بعد فناوری، توسعه حرفهای و تدری ، از وضعیت
ضعیفی برخوردارند.
جیلانی 1 استانداردهای طراحی چارچوب صلاحیت معلمان « 2616 ( در پژوهشی با عنوان (
صلاحیتهای مربیان و استادکاران را در شش حوزه دانش، مهارت، » آموزش فنی و حرفهای
اداری ، اخلاقی، اجتماعی و پاسخگویی، تقسیم نموده و برای هرکدام نشانگر هایی ارائه نموده
است.
هونگ، هورنگ، لین و چارلین 2 2662 (، درپژوهشی، بهمنظور ارائ چارچوب مناسب (
ناهماهنگی بین صلاحیت های تربیت « ، صلاحیت های حرفه ای معلمان دورة آموزش عمومی
را بررسی کردند » معلم پیش از خدمت و صلاحیت های مورد نیاز تدری معلمان ضمن خدمت
و صلاحیت های معلمان در 0 دست اصلی توانایی فکری، سیستم ارزش ها، مهارت های بین
فردی، توانایی مدیریت، توانایی های حرفه ای و ویژگی های شخصیتی دسته بندی نمودند.
هالدن و موری ) 2611 (، در جم بندی کنفران دوسالانه برنامه ریزی آموزش فنی و
حرفه ای، مدارس آموزشی دانشگاه هند شرقی، خاطر نشان کرده اند که پژوهشگران شرکت
کننده در این کنفران ، ارزیابی، آمادهسازی هنرجویان برای بازار کار، فهم و تحلیل فرایند کار،
آشنایی با تغییراتی که در یک حرفه رخ می دهد؛ را از جمله قابلیت های مورد نیازمعلمان فنی و
حرفهای می دانند.
استولت 1 ارفیت سازی برای ارتقا کارکنان آموزشی « 2660 ( در پژوهش خود با عنوان (
ویژگی های معلمان فنی و حرفه ای را فردی، ،» فنی و حرفه ای در زمینه همکاری بین المللی
حرفه ای، اخلاقی و کیفیت تدری می داند و برای هرکدام از این ویژگی ها تعاریفی ارائه نموده
است.
کاستر و همکاران 1 ،» صلاحیت های مورد نیاز معلمان و مربیان « 2665 ( در پژوهشی (
صلاحیت های معلمان را به پنج دست اصلی دانش تخصصی، ارتباطات، سازماندهی، تعلیم و
تربیت و صلاحیت رفتاری تقسیم بندی نموده اند .
1. Jailani Md Yunos
2. Hong. Jon-Chao & Jeou-Shyan Horng & Chan-Li Lin & Lih-Juan ChanLin
3. Stolte.H
4. Koster, Bob & Mieke, Brekelmans & Fred, Korthagen & Theo, Wubbels
دوفصلنامه مطالعات برنامه ریزی آموزشی / دوره چهارم/ شماره 8 / پاییز و زمستان 4936
43
اوال 1 یادگیری برای آموزش در « 2665 ( در گزارش نهایی به بانک جهانی با عنوان (
صلاحیتهای معلمان را به چهار دسته تقسیم نموده است: آمادگی جهت » جامعه دانشمحور
تدری ، تدارک محیط مناسب برای فراگیران، تدری شفاف برای یادگیری و حرفه ای عمل
کردن در محیط.
ماهازانی و همکاران ) 2616 ( در پژوهشی با عنوان توسعه صلاحیت های تجربه محور
مربیان و استادکاران آموزش فنی و حرفهای مالزی، چارچوب صلاحیتهای حرفه ای مربیان را
در سه بعد صلاحیتهای فنی )تکنیکی(، صلاحیتهای اجتماعی انسانی و صلاحیت های –
آموزشی متدولوژی تقسیمبندی نمودهاند. -
از آنجا که نوآوری در زمینه آموزش فنی و حرفه ای در کلیه زمینه های اقتصادی و
فناوری، به پیشرفت تحقیق و توسعه وابسته است )کوانر و دتریچ 2 2660 (، همچنین با توجه ،
به اینکه در خصوص تعیین صلاحیتهای مربیان، پژوهشهای چندانی انجام نگرفته است،
پژوهشهای بیشتر در این زمینه ضرورت دارد. لذا با عنایت به آنچه بیان شد هدف اساسی
مقاله حاضر تبیین چارچوب صلاحیتهای حرفهای مربیان و استادکاران آموزش فنی و حرفهای
میباشد.
به همین منظور پژوهش حاضر در پی پاسخگویی به سؤال های زیر می باشد:
1 عمدهترین ابعاد صلاحیت های مورد نیاز مربیان واستادکاران آموزش فنی و حرفه ای -
چیست؟
2 مهم ترین مؤلفه ها و گویه های صلاحیت های تخصصی حرفه ای مورد نیاز مربیان و - -
استادکاران آموزش فنی و حرفه ای کدام اند؟
1 مهمترین مؤلفه ها و گویه های صلاحیت های اخلاقی اعتقادی مورد نیاز مربیان و - -
استادکاران آموزش فنی و حرفه ای کدام اند؟
1 مهمترین مؤلفه ها و گویه های صلاحیت های شخصی مورد نیاز مربیان و استادکاران -
آموزش فنی و حرفه ای کدام اند؟
روششناسی
جامعه پژوهش کلیه کتب معتبر، پژوهشها و تحقیقات مرتبط با موضوع تحقیق، نشریات
و سایتهای اینترنتی بود که به کمک فرم فیشبرداری، بررسی شد. روش پژوهش توصیفی از
1. Avalos. Beatrice
2. Quarner.F & Dittrich .J
تبیین چارچوب صلاحیتهای حرفه ای مربیان و استادکاران آموزش فنی و حرفه ای
67
نوع تحلیل اسنادی بود، روشی که در آن گزارهها و مفاهیم بررسی شده به علاوه از استنتاج
مبتنی بر تحلیل مفاهیم و متن 1 نیز استفاده شده است )گیون 2 .)2662،
یافتهها
سؤال 4( عمدهترین ابعاد صلاحیت های مورد نیاز مربیان و استادکاران فنی و حرفهای
چیست؟
پ از مطالعات لازم تحلیل اسنادی، بررسی پژوهش ها و پرسشنامه های مرتبط،
جم آوری ابعاد و گویههای پیشین، فرایند نظرخواهی از اساتید علوم تربیتی وکارشناسان و
متخصصین آموزش فنی و حرفهای و آموزش و پر ورش در دسترس، فرایند تطا بق، تعدیل،
سازگاری و تلخیص گویهها صورت گرفت، ابعاد صلاحیتهای مورد نیاز مربیان و استاد کاران
مورد بحث در س بعد، بهصورت جدول 1 و شکل 1 استخراج و طبقهبندی گردید:
جدول 4: ابعاد صلاحیتهای مورد نیاز مربیان و استادکاران فنی و حرفهای
ردیف
ابعاد صاحبنظران و مراجع
1
صلاحیت های
تخصصی
حرفه ای
هانتلی ) 2662 (، هالدن و موری ) 2611 (، ماهازانی و همکاران ) 2616 (، مؤسسه مدیریت
،) عمومی مالزی ) 1331 ( به نقل از جیلانی ) 2616 (، هوکینگ برگ ) 2660 (، میدل) 1322
وتزل ) 1332 (، آیشک ) 2662 (، دارکینگ هاموند ) 2660 (، رانر ) 2612 (، نیچ ولدت و همکاران
،) 2665 (، گالان و دیگران ) 2661 (، عابدی کرجی بان و علی اکبری ) 1136 (، آقایی ) 1120 (
آزاد و اسماعیلی ) 1122 (، ملکی ) 1126 (، دانش پژوه ) 1125 ( و...
2
صلاحیت های
اخلاقی -
اعتقادی
یونووک ) 2661 (، هالدن و موری ) 2611 (، ماهازانی و همکاران ) 2616 (، دتریج ) 2612 (، رانر
،) 2612 (، مؤسسه مدیریت عمومی مالزی ) 1331 (به نقل از جیلانی ) 2616 (، استولت ) 2660 (
،) چوکسی ) 2660 (، هیلی ) 1331 (، نوردین) 1325 (، کانین ) 1326 (، کالهان ) 2661
،) عبدالرحمان و اینتان ) 2665 (، رسلی و دیگران ) 2662 (، صافی ) 1125 (، عبدالهی ) 1131
صادقیان ) 1123 (، ملایی نژاد و ذکاوتی ) 1122 (، ملکی ) 1126 (، هونگ و همکاران ) 2662 ( و
...) مهدصالح ) 2660
1
صلاحیت های
شخصی
، ) استولت ) 2660 (، جیلانی ) 2616 (، دتریج ) 2612 (، ملکی ) 1126 (، صادقیان ) 1123
عبدالهی ) 1131 (، آقایی ) 1120 (، ملایی نژاد و ذکاوتی ) 1122 (، هونگ و همکاران ) 2662 ( و...
1. Conceptualization
2. Given
دوفصلنامه مطالعات برنامه ریزی آموزشی / دوره چهارم/ شماره 8 / پاییز و زمستان 4936
64
شکل 9: جمعبندی صلاحیت های مربیان و استادکاران
تبیین چارچوب صلاحیتهای حرفه ای مربیان و استادکاران آموزش فنی و حرفه ای
67
بعد صلاحیتهای تخصصی حرفهای، ویژگیهایی اعم از بینش، دانش و مهارت مورد -
نیاز مربی یا استادکار از جمله تسلط بر مهارت های آموزشی و تدری )مانند تسلط بر محتوا و
ارائ آن، تعیین تکلیو، پرسش و پاسخ، روش های تدری (، آگاهی از فرایندهای شناختی و
مراحل رشد دانش آموزان، و تسلط بر فرآیند یاددهی  یادگیری )مانند مهارت در طر درس و
توانایی استفاده و کاربرد انواع روش های یاددهی  یادگیری( را شامل میشود.
بعد صلاحیتهای اخلاقی  اعتقادی نیز از اهمیت خاصی برخوردار است چنان چه
ارزش های این حوزه در تمام آداب و رفتار انسان ضروری است. این بعد حتی می تواند به
تخصص نیز منجر گردد. بهعبارتی نیروی کار با اخلاق، خود را مؤاو و متعهد به افزایش
تخصص نیز میداند. چرا که پاسخگویی از عناصر اصلی تخصص نیز هست )مؤسسه مدیریت
عمومی کشور مالزی، 1331 (. حوزه اخلاق که در این پژوهش موردنظر قرار گرفته است، بیش از
آنکه به مفهوم خلق و خوی فرد باشد، به اخلاق حرفهای مربوط میشود.
بعد صلاحیت های شخصی نیز به منش ها و ویژگی های فردی و شخصیتی مربیان و
استادکاران اشاره دارد. صلاحیت شخصی از اهمیت خاصی برخوردار است؛ چرا که شخصیت
انسانها همواره بر رفتار شغلی آنان نیز تأثیرگذار است.
سؤال 7( مهم ترین مؤلفهها و گویه های صلاحیت های تخصصی حرف های مورد نیاز -
مربیان و استادکاران فنی و حرفهای کداماند؟
پ از مطالعات لازم و مراحل ذکر شده، در نهایت سه مؤلفه و 13 گویه در این رابطه به
صورت جدول 2 شناسایی و طبقهبندی گردید.
مؤلفه دانش: شامل مجموعه آگاهی ها و مهارتهای ذهنی است که معلم را در شناخت،
تجزیه، تحلیل و بررسی مسائل و موضوعات مرتبط به تعلیم و تربیت توانا می سازد. این مؤلفه
میتواند شامل شناخت دانش آموز، محتوا، آگاهی از روش های تدری و ... می باشد )هانتلی،
2660 (. از آن جهت مؤلفه دانش حائز اهمیت است که بدون داشتن دانش لازم، سایر
صلاحیتهای معلم بیفایده می باشد. نشانگرهای این مؤلفه در پنج گویه مطابق جدول 2 بیان
گردیده است. این گویهها به مواردی از قبیل توانایی علمی، اطلاعات به روز، آگاهی از
استانداردها، و نیز تجربه مربیان و استادکاران، دلالت داردکه می توان آن ها را نشانگرهای
مناسبی جهت ارزیابی سطح دانش مربیان و استادکاران، در بعد دانش محسوب نمود. دانش
همواره در حال تغییر و تحول است و یک مربی باید از تغییر و تحولات دانش مرتبط با فعالیت
دوفصلنامه مطالعات برنامه ریزی آموزشی / دوره چهارم/ شماره 8 / پاییز و زمستان 4936
69
خود اطلاع داشته باشد تا بتواند متناسب با نیازهای روز مراکز صنعتی، تدری نماید )سازمان
.) جهانی کار، 1103
مؤلفه بینش: بهعنوان دومین مؤلفه از صلاحیتهای تخصصی حرفهای بیان شده است. -
این مؤلفه به دیدگاه و وسعت دید مربی مربوط میشود. هرچند بینش و دیدگاه معلم در تمام
جریان آموزش و تدری مؤثر است؛ با این حال در این پژوهش این مؤلفه به عنوان یکی از
مؤلفههای صلاحیتهای تخصصی حرفهای طبقهبندی شده است. گویههای ارائه شده اهمیت -
این مؤلفه را به وضو نشان میدهند چنانچه درک اهمیت شغل و مهارت خود، امید داشتن
به بهبود برنامه درسی مهارت آموزی، خوش بینی و کاربردی دانستن مطالب آموزشی، اطمینان
به استعداد دانشآموزان از موارد مهمی هستند که میتواند از ویژگیهای مربیان و استادکاران
خوشبین و امیدوار و درعین حال نشانگرهای مناسبی جهت ارزیابی دیدگاه و بینش آنان در
امرآموزش باشدکه در گویههای حاضر به آن توجه شده است.
مؤلفه توانش: به مهارتها، صلاحیت و توانایی های علمی معلمان، در فرآیند یاددهی -
یادگیری مربوط می شود )ملکی، 1126 (. بهعنوان نمونه یک مربی یا استادکار توانمند باید بتواند
امکانات موجود بهطور مناسب به کار گیرد، از نرمافزارها و وسایل کمک آموزشی به طور مؤثر
استفاده نماید، شیوههای مناسب تدری را بهکار گیرد همچنین باید بتواند میزان یادگیری
دانشآموزان را با توجه به استانداردهای آموزشی ارزیابی نماید.
جدول 7: مؤلفهها و گویه های صلاحیت های تخصصی  حرفه ای مورد نیاز مربیان و
استادکاران فنی و حرفهای
ردیف
مؤلفه ها گویه ها صاحبنظران و مراجع
1
دانش
توانایی علمی در ارتباطدهی مطالب متنوع برنامه درسی با
نیازهای کاری دانشآموزان در محیطهای تولیدی
اطلاعات بهروز از نشریات، مقالات، پژوهشها وسایر مناب
مرتبط با مهارتآموزی
آگاهی از استانداردها و محتوای دروس مهارتآموزی
)عناوین، اهداف، و....(
توانایی ارائه پاسخ کافی و روشن به پرسشهای متنوع فنی
دانشآموزان
داشتن تجربه کافی از محیط های تولیدی و نیاز محیط های
کار جهت آموزش دانشآموزان
هانتلی ) 2662 (، هالدن و
موری ) 2611 (، ماهازانی و
همکاران ) 2616 (، میدل
1322 (، آیزلین آیشک (
،) 2662 (، رانر ) 2612 (
،) دارکینگ هاموند ) 2660
نیچ ولدت و همکاران
2665 (، عابدی کرجی بان و (
علیاکبری ) 1136 (، جیلانی
2616 (، آقایی ) 1120 (، آزاد (
و اسماعیلی ) 1122 (، ملکی
،) 1126 (، دانش پژوه ) 1122 (
سپهداری ) 1125 ( و...
تبیین چارچوب صلاحیتهای حرفه ای مربیان و استادکاران آموزش فنی و حرفه ای
66
ادامه ی جدول 7: مؤلفه هاوگویههای صلاحیتهای تخصصی حرفهای مورد نیاز مربیان و -
استادکاران فنی و حرفهای
ردی
ف
مؤلفهها گویهها صاحبنظران و مراجع
2 بینش
درک اهمیت شغل و مهارت خود و توصیه کار تولیدی به
دیگران
امید داشتن به بهبود برنامه درسی مهارتآموزی و ارتقای
کیفیت آموزش آن
کاربردی دانستن آموزش مهارت برای کار کردن در
محیطهای تولیدی
خوشبینی به جایگاه آموزشهای فنی و حرفهای و آینده
شغلی دانشآموزان خود
اطمینان به استعداد دانشآموزان و تسلطیابی آنان در
مهارتها
،) ملایینژاد و ذکاوتی ) 1122
نیچ ولدت و همکاران
، ) 2665 (، سپهداری ) 1125 (
،) رسلی و همکاران ) 2662
هیلی ) 1331 (، ملکی
1126 (، آزاد و اسماعیلی (
1122 ( و... (
1
توانش
یا مهارت
استفاده مؤثر از امکانات، تجهیزات و فضای کارگاه
بهکارگیری کامپیوتر و نرمافزارهای مرتبط با مهارت
آموزی
استفاده از وسایل کمک آموزشی برای تدری مناسب
بهکارگیری بهترین و متنوعترین شیوههای تدری
تهیه نقشه کار مناسب برای تدری عملی در کارگاه
درگیر نمودن دانشآموز با کار واقعی به شیوه فعال با
هدف یادگیری دانشآموزان
مدیریت یادگیریها و ارتباطات دانشآموزان در محیط
کارگاه
تهیه به موق ابزارها، تجهیزات و مواد اولیه مورد نیاز و
آمادهسازی محیط برای تدری
ارزشیابی دانشآموزان با توجه به استانداردهای آموزشی
وتزل ) 1332 (، هالدن و
موری ) 2611 (، دتریج
،) 2612 (، یونسکو ) 1321 (
،) گالان و دیگران ) 2661
،) ماهازانی و همکاران ) 2616
استولت ) 2660 (، جیلانی
،) 2616 (، ملکی ) 1126 (
آقایی ) 1120 (، لوگلو
) 1331 (، دانش پژوه ) 1122 (
و...
سؤال 9( مهمترین مؤلفهها و گویههای صلاحیتهای اخلاقی اعتقادی مورد نیاز -
مربیان و استادکاران فنی و حرفهای کدام اند؟
جهت پاسخ به سؤال 1 پژوهش نیز فرایند تحلیل اسنادی و تطابق، تعدیل، سازگاری و
تلخیص مؤلفه ها و گویه ها صورت گرفت. در نتیجه مؤلفههای وجدان کاری ) 0 گویه(، توسعه
دوفصلنامه مطالعات برنامه ریزی آموزشی / دوره چهارم/ شماره 8 / پاییز و زمستان 4936
66
توانمندی ) 0 گویه(، اعتدال اجتماعی ) 2 گویه(، روابط اجتماعی ) 0 گویه(، انضباط اداری
1گویه( و ایمان درونی ) 1 گویه(، جمعاه شامل 11 گویه بهصورت جدول 1 ارائه گردید: (
مؤلفه وجدان کاری و ح وایفه شناسی از جمله نشانگرهایی است که در رابطه با
ارزیابی سایر معلمان از جمله معلمان ژاپن نیز به آن اشاره شده است )ملایینژاد و ذکاوتی،
1122 (. مدیریت زمان بهینه، اطلاع رسانی، پاسخگو یی، نگهداری از اموال، تجهیزات و محیط
کارگاه، جدیت در کار، رعایت و تشریح نکات ایمنی و بهداشتی برای دانشآموزان و... از مواردی
است که رعایت آن یادآور وجدان بیدار یک مربی یا استادکار باصلاحیت است.
مؤلفه توسعه توانمندی مشابه مؤلفه توسعه حرفهای گردز و ژائو) 2660 ( است که ازآن
بهعنوان یکی از صلاحیتهای سطح بالای مربیان یاد شده است. لذا برای تحقق این مؤلفه،
مربی باید تلاش کند که تخصص حرفهای بالایی بهدست آورد تا بتواند آن را به دیگران نیز
توسعه بخشد. علاوهبر این داشتن دانش و مهارتهای مربوط به کارآفرینی و انتقال آن به
دانشآموزان برای معلمان فنی و حرفهای، ضروری است )رسلی و دیگران، 2662 (. انتقال دانش
و تجربیات مربوط به کارآفرینی، به تربیت کارآموزان کارآفرین کمک میکند که از اهداف مهم
کاردانش میباشد )آموزش و پرورش، 1122 (. سایر گویههای این مؤلفه نیز با اهمیت و بر
اساس مبانی نظری انتخاب شدهاند.
مؤلفههای اعتدال اجتماعی و روابط اجتماعی عمدتاه رعایت اصول اخلاقی اجتماعی -
ازجمله رعایت عدالت، پاسخگویی در مقابل جامعه و روابط حسنه بین دانشآموزان، کارکنان
آموزشی، همکاران و جامعه را شامل میگردد. مربیان و استادکارانی که معتقد و دارای این
ویژگی میباشند، عملکرد خود را در مقابل جامعه تشریح نموده )نوردین، 1325 ( و حاضرند در
رابطه با هر گونه انحرافی در مقابل مردم پاسخگو باشند. این مؤلفه نیز دارای اهمیت ویژهای
است و معلم باید این ویژگی را داشته باشد. چرا که معلم باید با رفتار و اعمالش، الگوی
شاگردانش قرار گیرد. خود، نمونه تحقق یافته انسانیت باشد تا به شاگردانش بیاموزد که
.) انسانیت قابل تحقق است )صادقیان، 1123
مؤلفه روابط اجتماعی نیز مشابه با روابط اجتماعی جیلانی ) 2616 (، روابط بینفردی
هونگ و همکاران ) 2662 (، مهارتهای ارتباطی عبدالهی ) 1136 ( و اطلاعرسانی و روابط
عمومی گردز و ژائو ) 2660 ( عمدتاه به ایجاد رابطه حسنه و تعامل معلم با دانشآموزان،
همکاران، اربابرجوع و ... مربوط میشود، چنانچه روابط اجتماعی معلم میتواند باعث تحکیم
رابطه عاطفی بین معلم و شاگرد شود که به تربیت بهتر شاگرد میانجامد.
تبیین چارچوب صلاحیتهای حرفه ای مربیان و استادکاران آموزش فنی و حرفه ای
64
مؤلفه انضباط اداری در منشورهای اخلاق حرفهای ازجمله منشور اخلاقی سازمان فنی و
حرفهای مورد تأکید قرار گرفته است لوگلو ) 1331 (. این مؤلفه از آن جهت در شمار
صلاحیتهای اخلاقی اعتقادی قرار گرفته است که رعایت انضباط، بیش از آن که امری –
قانونی و اجباری باشد، امری اخلاقی و ارزشی است. حضور و خروج به موق از محل کار، رعایت
مقررات اداری، مطالعه و رعایت بخشنامهها، آییننامهها و استانداردهای مربوطه و مواردی از
این قبیل نه تنها ازخصوصیات یک مربی یا استادکار باصلاحیت است بلکه باعث میشود دانش
آموز بهطور نهادینه نظم، انضباط و رعایت مقررات را از رفتار مربی یا استادکار خود فراگیرد.
مؤلفه ایمان درونی آخرین اما نه کماهمیتترین مؤلفه صلاحیتهای اخلاقی اعتقادی -
است که در این پژوهش با چهار گویه مشخص شده است. ازطرفی ممکن است صلاحیت های
اخلاقی اعتقادی، از فرهنگی تا فرهنگ دیگر متفاوت تعریو شود، از طرف دیگر در -
پژوهشهای خارجی نیز چندان توجهی به این مؤلفه مهم نشده بود. اما در دستورالعمل سازمان
2(، توجه ویژهای به : آموزش فنی و حرفهای کشور ایران )مدیریت آموزشگاههای آزاد، 1125
این مؤلفه شده است. گویههای بیان شده دراین پژوهش، بادستورالعمل مذکور نیز مطابقت
دارد. پایبندی به اعتقادات و هنجارهای موردقبول جامعه، کمک به رشد معنوی دانشآموزان،
کاردر راه خداوند متعال، پرهیز از گناه و... از مصادیقی است که هر انسان مؤمنی خود را به
رعایت آن مقید میداند. اما درمورد یک معلم، داشتن این ویژگیها نه بهعنوان یک امر شخصی،
بلکه یک رسالت است؛ چراکه از نظر مسلمانان معلمی شغل انبیا الهی است. در گویههای اخیر
نیز مواردی از این قبیل مورد توجه قرار گرفته است.
جدول 9: مؤلفهها و گویههای صلاحیتهای اخلاقی اعتقادی مورد نیاز مربیان و استادکاران -
فنی و حرفهای
ردیف
مؤلفه ها گویه ها صاحب نظران و مراجع
1 وجدان
کاری
مدیریت زمان بهینه و استفاده از هر فرصت ممکن برای
تولید و آموزش
اطلاعرسانی و پاسخگویی به اولیا ، مشتریان و ارباب رجوع
نگهداری از اموال، تجهیزات و محیط کارگاه والزام دانش-
آموزان
جدیت در کار و تخطی نکردن از واایو محوله
کالهان ) 2661 (، کانین
،) 1326 (، هانتلی ) 2661 (
،) مهد صالح ) 2660
ملایینژاد و ذکاوتی
،)1122(
نیکنامی و کریمی
دوفصلنامه مطالعات برنامه ریزی آموزشی / دوره چهارم/ شماره 8 / پاییز و زمستان 4936
66
تلاش در راستای بهبود آموزش های فنی و حرفه ای جهت
ارتقا تولید
تشریح نکات ایمنی و بهداشتی برای دانش آموزان و مراقبت
ازآنان
1122 ( و... (
2
توسعه
توانمندی
تلاش درارتقا و به روز نمودن دانش و مهارت خود ودیگران
با کسب دانش نو و انتشار آن
به کارگیری دانش فنی خود در محیط های تولیدی و
آموزشی
پذیرش پیشنهادات و انتقادات سازنده در راستای توسعه
حرفهای و اصلاحات آموزشی
،) رسلی و دیگران ) 2662
،) هالدن و موری ) 2611
ماهازانی و همکاران
2616 (، چوکسی (
،)2662(
هیلی ) 1331 (، رانر
،)2612(
2 توسعه
توانمندی
انطباق دانش فنی با نیازهای دانشآموزان، جامعه و فرهنگ
بومی
ارئه اطلاعات و تجربیات مفید به دانشآموزان در رابطه با
کارآفرینی و بازاریابی
مبادله دانش و اطلاعات حرفهای با همکاران و صاحبنظران
در محیطهای علمی و تولیدی
،) جیلانی ) 2616
عبدالهی ) 1131 (، سازمان
آموزش فنی و حرفهای
1131 (و... (
1 اعتدال
اجتماعی
رعایت حقوق دانشآموزان، همکاران، اربابرجوع و مشتریان
پاسخگویی و اطلاعرسانی به مدیران، ارباب رجوع و مشریان
توجه به تفاوتها و نیازهای فردی دانشآموزان
محافظت از محیط کار و محیط زیست
ترجیح مناف عمومی به مناف شخصی
عدم اعمال سلیقه شخصی یا غرض ورزی درارزشیابی دانش-
آموزان و برابر دانستن آنان
مجبور نکردن دانشآموزان به کار تولیدی کارگاهی خارج از
وایفه آموزشی و تحصیلی آنان
محفوظ نگه داشتن مشخصات و اسرار دانشآموزان
،) احمد نوردین ) 1325
ماهازانی و همکاران
2616 (، هونگ و (
همکاران ) 2662 (، مهد
صالح ) 2660 (، جیلانی
2616 (، صادقیان (
،)1123(
عبدالرحمن و اینتان
،)2665(
سازمان آموزش فنی و
حرفهای ) 1131 ( و...
1 روابط
اجتماعی
گشادهرویی و احترام در برخورد با دانشآموزان، همکاران،
ارباب رجوع و مشتریان
حضور مؤثر و ارائه پیشنهادات و انتقادات در جلسات
همکاری با مشاورین مدارس برای مشاوره دانشآموزان
ایجاد فضای دوستانه و محترمانه در کارگاه و کلاس
مشارکت، سازماندهی و تشویق دانشآموزان به کار گروهی
مسؤولیت دادن به دانشآموزان و پاسخگو بارآوردن آنان
عبدالرحمن و ایننان
2665 (، نوردین (
1325 (، سپهداری (
1125 (، ماهازانی و (
) همکاران) 2616
5 انضباط
اداری
الزام خود و دانشآموزان به حضور و خروج به موق از محل و
سایر مقررات اداری
کانین ) 1326 ( به نقل از
،) محمودی ) 1122
تبیین چارچوب صلاحیتهای حرفه ای مربیان و استادکاران آموزش فنی و حرفه ای
68
گزارش مسائل انضباطی دانشآموز به مسؤولین مربوطه و
اولیا در صورت لزوم
مطالعه و رعایت بخش نامه ها، آیین نامه ها واستاندارد های
مربوطه
اعلام به موق نتایج امتحانات و پاسخ قان کننده به اعتراضها
،) عبدالهی ) 1136
سازمان آموزش فنی و
حرفهای ) 1131 ( و...
0
ایمان
درونی
پایبندی به اعتقادات و هنجارهای موردقبول جامعه و توصیه
به دیگران
کمک به رشد معنوی دانشآموزان و تقویت رفتارهای مثبت
آنان
عبادت دانستن تعلیم و تربیت بهعنوان کاردر راه خداوند
متعال
پرهیز از دروغگویی، غیبت، هتاکی، تهمت، استعمال
دخانیات و...
صادقیان ) 1123 (، تقیپور
اهیر ) 1122 (، ملکی
،)1126(
سازمان آموزش فنی و
حرفهای ) 1131 ( و...
سؤال چهارم( مهمترین مؤلفه ها و گویههای صلاحیتهای شخصی مورد نیاز مربیان و
استادکاران فنی و حرفهای کداماند؟
در این رابطه نیز پ از مطالعات لازم و مراحل ذکر شده، در نهایت این بعد از صلاحیتها
)بدون مؤلفه(، شامل ده گویه بهصورت جدول 2 شناسایی و طبقهبندی گردید.
جدول 6: گویه های صلاحیت های شخصی مورد نیاز مربیان واستادکاران فنی و حرفه ای
گویهها صاحبنظران و مراجع
علاقه مند به کار تولید و تدری به دانش آموزان خود
شکیبا، منتقد و انتقاد پذیر
رازدار، امانت دار و قابل اعتماد
خوش خلق، جذاب و خوش قلب
با گذشت، بخشنده و به دور از بخل وخودخواهی
صبور و دارای سعه صدر
مقتدر و دارای اعتماد به نف
خلاق، باهوش، با استعداد و دارای حضور ذهن
دارای سلامت جسمی و روحی
داشتن ااهر مرتب و صدای رسا
،) استولت) 2660
،) کاستر و همکاران ) 2665
،) عبدالهی) 1131
،) ملکی ) 1126 (، آندرسون) 1126
،) هونگ و همکاران) 2662 (، صادقیان) 1123
،) سپهداری) 1125 (، نیکنامی و کریمی ) 1122
آقایی ) 1120 ( و....
دوفصلنامه مطالعات برنامه ریزی آموزشی / دوره چهارم/ شماره 8 / پاییز و زمستان 4936
63
بحث و نتیجهگیری
یافتههای حاصل از این پژوهش به شناسایی و تعیین عمدهترین ابعاد صلاحیتهای مورد
نیاز مربیان و استادکاران فنی و حرفهای منجر گردید که اکنون به تفکیک مورد بحث قرار
میگیرد.
از جمله صلاحیتهایی که در این پژوهش مورد توجه قرار گرفته است، بعد صلاحیت های
تخصصی حرفهای میباشد که اهمیت آن نیزبه وضو پیداست چرا که بدون تخصص تدری -
معنا ندارد. این بعد از صلاحیت ها، به سه مؤلفه دانش )با پنج گویه(، بینش )با پنج گویه( و
استولت » حرفه ای « توانش یا مهارت )با نه گویه( طبقهبندی شده است. این حوزه با ویژگی های
هونگ، » توانایی های حرفه ای « ،) 2660 (، پژوهش های مورد توجه )هالدن و همکاران، 2611 (
هورنگ، لین و چارلین ) 2662 (، هالدن و همکاران ) 2611 (، ویژگی های حرفه ای آقایی
دانش پژوه، 1122 ( و مهارت های عرضه مطالب ( » مهارت های حرفه ای « ،)1120(
)عبدالهی، 1136 ( نیز شباهت دارد.
گویههای مربوط به این حوزه به مسائلی ضروری و اجتنابناپذیر اشاره دارد؛ به عنوان
نمونه؛ تجربه کافی از محیطهای تولیدی که در مؤلفه دانش مورد بررسی قرار گرفته است و
توانایی علمی در ارتباطدهی مطالب متنوع برنامه درسی با نیازهای کاری دانش آموزان در
محیطهای تولیدی به این دلیل مورد نیاز است که هنرجویان جهت کار در بازار کار تربیت
میشوند و اگر به مهارتهای کاربردی دست پیدا نکنند آموزشهای صورت گرفته بیهوده
خواهد بود. میدانیم که برنامه درسی کشور ما متمرکز است و نیاز های محلی بازار کار را با
توجه به شرایط مناطق مختلو کشور بهخوبی پوشش نمیدهد. در چنین شرایطی مربیان و
استادکاران مسلط به بازار کار میتوانند ضعو برنامهریزی آموزشی و درسی را در این زمینه به
خوبی پوشش دهند. همچنین درک اهمیت شغل و مهارت خود و توصیه کار تولیدی به
دیگران و کاربردی دانستن آموزش مهارت برای کار کردن در محیطهای تولیدی و خوشبینی
به آینده شغلی دانشآموزان و اطمینان به استعداد دانشآموزان و تسلطیابی آنان در مهارتها
باعث ایجاد انگیزه و تقویت روحیه دانشآموزان میشود و استعداد نهفته آنها را بارور و نیز به
کارآفرین شدن دانشآموزان کمک مینماید.
اطلاعات بهروز از نشریات، مقالات، پژوهشها و سایر مناب مرتبط با مهارتآموزی، آگاهی
از استانداردها و محتوای دروس مهارتآموزی )عناوین، اهداف، و....(، درگیر نمودن دانشآموز با
کار واقعی به شیوه فعال با هدف یادگیری دانشآموزان و توانایی ارائه پاسخ کافی و روشن به
تبیین چارچوب صلاحیتهای حرفه ای مربیان و استادکاران آموزش فنی و حرفه ای
87
پرسشهای متنوع دانشآموزان، از مواردی است که باعث میشود دانشآموزان اعتماد داشته
باشند که آنچه آموختهاند، با فناوری بهروز صنای و نیاز بازار کار مطابقت دارد.
استفاده مؤثر از امکانات، تجهیزات و فضای کارگاه، به کارگیری بهترین و متنوع ترین
شیوههای تدری ، تهیه نقشه کار مناسب برای تدری عملی در کارگاه، مدیریت یادگیریها و
ارتباطات دانشآموزان در محیط کارگاه، تهیه به موق ابزارها، تجهیزات و مواد اولیه مورد نیاز و
آمادهسازی محیط برای تدری ، به این دلیل اهمیت دارد که مناب مادی )کالبدی( آموزش و
پرورش که از مهم ترین مسائل برنامه ریزی آموزشی و اقتصاد آموزش و پرورش است، محدود و
تهیه مناب مالی دشوار می باشد لذا توانایی استفاده مؤثر از امکانات موجود و مقرون به صرفه
کردن هزینه های سرمایه ای با توجه به استانداردهای آموزشی، از جمله واایو مهمی هستند
که مربیان و استادکاران با صلاحیت باید قادر به انجام آن باشند که در این حوزه از پژوهش
اخیر مورد توجه قرار گرفته است.
ارزشهای بعد صلاحیتهای اخلاقی  اعتقادی نیز در تمام آداب و رفتار انسان ضروری
است. چنانچه برخی صاحبنظران معتقدند که صلاحیتهای این حوزه حتی می تواند به
تخصص نیز منجر گردد. در این پژوهش بعد صلاحیتهای اخلاقی  اعتقادی شامل مؤلفههای
وجدان کاری ) 0 گویه(، توسعه توانمندی ) 0 گویه(، اعتدال اجتماعی ) 2 گویه(، روابط اجتماعی
0 گویه(، انضباط اداری ) 1 گویه( و ایمان درونی ) 1 گویه( میباشد که چنان چه در جدول (
تعهد در برابر توسعه « ؛ شماره 1 اشاره شده است با طبقهبندی دیگر پژوهشگران از جمله
اخلاقی  « نیکنامی و کریمی، 1122 (، بع د ( » بعد اخلاقی « ،) حاتمی، 1121 ( » حرفه ای
جیلانی، 2616 (، بعد اخلاقی )استولت، ( » تخصصی، روابط اجتماعی و پاسخ گویی اجتماعی
هونگ، ( » سیستم ارزش ها « 2660 (، بعد وحدت اخلاقی )سازمان جهانی کار، 1303 ( و
هورنگ، لین و چارلین، 2662 (، و پژوهشهای مورد توجه )هالدن و موری ، 2611 ( شباهت
دارد.
مدیریت زمان بهینه، پاسخگویی، نگهداری از اموال، تجهیزات و محیط کارگاه، جدیت در
کار، رعایت و تشریح نکات ایمنی و بهداشتی برای دانشآموزان و ... از مواردی است که رعایت
آن یادآور وجدان بیدار یک مربی یا استادکار باصلاحیت است که علاوهبر صلاحیت مربی، باعث
یادگیری اجتماعی دانشآموزان در زمینه تعهدپذیری می شود چرا که از نظر دانشآموزان معلم
الگوی اخلاقی است و داشتن خاطرات اخلاقی از معلم متعهد، همواره در زندگی واقعی انسانها
دیده می شود. بهعبارتی این صلاحیت میتواند علاوهبر تربیت دانشآموزان، به ایجاد یک جامعه
آرمانی نیزکمک کند.
دوفصلنامه مطالعات برنامه ریزی آموزشی / دوره چهارم/ شماره 8 / پاییز و زمستان 4936
84
مربیان و استادکاران آموزشهای فنی و حرفهای، علاوهبر روزآمد کردن دانش و مهارت
خود، باید توانایی استفاده از تکنولوژی ارتباطات و اطلاعات را نیز داشته باشند تا بتوانند
مهارت های فنی و حرفهای رامطابق با نیازهای کار جهانی، آموزش دهند.
تلاش در ارتقا و بهروز نمودن دانش و مهارت خود و دیگ ران، مبادله دانش و اطلاعات
حرفه ای، بهکارگیری دانش فنی خود، پذیرش پیشنهادات و انتقادات سازنده، انطباق دانش فنی
با نیازهای دانشآموزان، جامعه و فرهنگ بومی وخصوصاه ارائه اطلاعات و تجربیات مفید به
دانش آموزان در رابطه با کار آفرینی و بازاریابی، از مواردی است که میتواند از مصادیق توسعه
توانمندیهای مربیان و استادکاران، بهحساب آید اما این جنبه که به ااهر تخصصی است مملو
از مسائل اخلاقی نیز هست زیرا به مواردی اشاره دارد که به دیگرخواهی، مشاوره و نیز قرار
دادن تخصص خود در اختیار دیگران اشاره دارد لذا گاه حوزه تخصص و حوزه اخلاق شامل
گویه هایی است که چندان تفکیکپذیر نیست.
حضور و خروج به موق از محل کار، رعایت مقررات اداری، مطالعه و رعایت بخش نامه ها،
آیین نامه ها و استانداردهای مربوطه و مواردی از این قبیل نه تنها از خصوصیات یک مربی یا
استادکار با صلاحیت است بلکه باعث میشود دانشآموز نیزعملاه نظم، انضباط و رعایت مقررات
را از رفتار مربی یا استادکار خود فراگیرد لذا رعایت این موارد کنترل و مدیریت دانشآموزان را
سادهتر مینماید. در چنین شرایطی است که نقش مربیان و استادکاران در کمک به مدیریت
آموزشی و بهبود اوضاع آموزشی بارز میگردد.
همچنین پایبندی به اعتقادات و هنجارهای مورد قبول جامعه، کمک به رشد معنوی
دانشآموزان، کاردر راه خداوند متعال، پرهیز از گناه و... ازمصادیقی است که هر انسان مؤمنی
خود را به رعایت آن مقید میداند. اما درمورد یک معلم، داشتن این ویژگیها نه بهعنوان یک
امر شخصی، بلکه یک رسالت است؛ چرا که از نظر مسلمانان معلمی شغل انبیا الهی است. در
گویههای اخیر نیز مواردی از این قبیل مورد توجه قرار گرفته است. نگاهی به شرایط جذب و
استخدام مربیان و استادکاران آموزش فنی و حرفه ای )بهطور کلی معلمان فنی و حرفهای( که
در مبانی نظری پژوهش اخیر نیز به آن اشاره شده است؛ اهمیت گویههای اشاره شده در این
حوزه را بهخوبی نشان میدهد. علاوهبر این باید توجه داشت که در تعالیم انسانساز کشور ما
.» تزکیه مقدم بر تعلیم است «
در ادامه به بعد صلاحیتهای شخصی اشاره گردیده است که عمدتاه به منش ها و
ویژگی های فردی و شخصیتی مربیان و استادکاران مربوط میشود. با توجه به جدول 1 این بعد
از صلاحیت ها مورد توجه سایر پژوهشگران نیز قرار گرفته است از جمله با ویژگیهای شخصی
تبیین چارچوب صلاحیتهای حرفه ای مربیان و استادکاران آموزش فنی و حرفه ای
87
هونگ، » ویژگی های شخصیتی « ،) استولت ) 2660 » فردی « آقایی ) 1120 (، ویژگی های
هورنگ، لین و چارلین ) 2662 ( مشابهت دارد.
صلاحیت شخصی از اهمیت خاصی برخوردار است چرا که شخصیت انسانها همواره بر
رفتار شغلی آنان نیز تأثیرگذار است. علاقهمندی بهکار تولید و تدری ، شکیبایی، انتقادپذیری،
رازداری، امانتداری، خوشخلقی، گذشت، سعه صدر، اقتدار، اعتماد به نف ، خلاقیت، هوش،
استعداد، حضور ذهن، سلامت جسمی و روحی و داشتن ااهر مرتب و صدای رسا از جمله
ویژگیهای ارزشمندی است که در این حوزه از صلاحیتهای مربیان و استادکاران مورد توجه
قرار گرفته است. این ویژگیها در صلاحیت معلمان از اهمیت ویژهای برخوردار است چنان چه
همواره مورد توجه متخصصین و ارزیابان آموزشی نیز بوده است.
صلاحیت های مربیان و استادکارانی که به تربیت دانشآموزان اشتغال دارند نیز نسبت به
صلاحیتهای معلمان دروس نظری پیچیدهتر میباشد. به عب ارتی می توان گفت مربیان و
استادکاران علاوهبر صلاحیتهای معلمی باید صلاحیتهای حرفهای متناسب با محیط کار را
نیز داشته باشند و بتوانند همزمان مسؤولیتهای تولیدی و آموزشی را با هم سازگار نمایند. در
این پژوهش نیز به این امر توجه شده است چنانچه برخی گویهها حتی به ترکیب هم زمان
آموزش و تولید نیز اشاره دارد. با این وجود ابعاد، مؤلفهها و گویههای ارائه شده بهگونه ای است
که مسؤولیت های مربیان و استادکاران، هم در نقش معلم و هم در نقش تولیدکننده، مستقل
می ماند. بنابراین رعایت چارچوب صلاحیت های مربیان و استادکاران که در این پژوهش به آن
اشاره شده است، مربیان و استادکاران را با مشکل مواجه نمیسازد.
از نکات قابلتوجه در این پژوهش این است که برخلاف تصور، صلاحیت های تخصصی
مهمترین نوع صلاحیت ها نیست. چنان چه برخی پژوهش گران نیز بیان نموده اند، تعهد
میتواند منجر به تخصص شود اما تخصص نمیتواند منجر به تعهد گردد. لذا در این پژوهش
صلاحیت های اخلاقی اعتقادی از اهمیت ویژهای برخوردار میباشد، چنانچه برخی گویه های -
آن با حوزه صلاحیتهای تخصصی  حرفه ای و صلاحیتهای شخصی، ارتباط تنگاتنگ دارد. با
این حال تأکید پژوهشگران و صاحبنظران مختلو بر ابعاد، مؤلفهها و گویه های گفته شده
یکسان نیست، بهعنوان نمونه در پژوهشهای خارجی اشاره شده، با آنکه به اخلاق حرفه ای
توجه ویژه ای شده است اما بر مؤلفه ایمان درونی تأکید نشده است در صورتیکه این مؤلفه از
برترین ارزش های جامعه ما محسوب می گردد. لذا پژوهش اخیر به این نکته نیز توجه داشته
است که برنامهریزی آموزشی )ازجمله برنامهریزی آموزش فنی و حرفهای( نسخهای نیست که
دوفصلنامه مطالعات برنامه ریزی آموزشی / دوره چهارم/ شماره 8 / پاییز و زمستان 4936
89
از کشورهای دیگر به کشوری تجویز شود لذا با توجه به شرایط هر کشور از جمل ه شرایط
فرهنگی، لازم است برنامهریزی آموزشی و درسی متناسب صورت گیرد.
در نهایت و بهطور خلاصه، از مجموع مطالعات صورت گرفته با توجه به جداول شماره 1
الی 1 و تعدد پژوهشگران و صاحبنظران همچنین بهرهگیری از نظرات اساتید علوم تربیتی و
متخصصین فنی و حرفهای در دسترس، عمدهترین ابعاد، مؤلفهها و گویه های صلاحیت های
مورد نیاز مربیان و استادکاران، براساس اسناد، مدارک نظری، سوابق تجربی، آیین نامه ها و
دستورالعمل های موجود در سه بعد؛ بعد صلاحیتهای تخصصی حرفهای، با سه مؤلفه دانش، -
بینش و توانش یا مهارت، همچنین بعد صلاحیت های اخلاقی اعتقادی شامل مؤلفه های -
وجدان کاری، توسعه توانمندی، اعتدال اجتماعی، روابط اجتماعی، انضباط اداری و ایمان درونی
و بعد صلاحیتهای شخصی جمعاه شامل 01 گویه میباشد که جواب پرسش اساسی پژوهش را
در یک نگاه نشان میدهد.
چنانچه اشاره شد کلیه ابعاد، مؤلفهها و گویههای چارچوب ارائه شده دارای اهمیت
میباشد و چارچوب اخیر میتواند بهعنوان ابزاری جهت ارزیابی صلاحیتهای آموزشی معلمان
فنی و حرفهای کشور قرار گیرد. از آنجا که در سند تحول آموزش و پرورش، صلاحیت های
حرفهای معلمان مورد توجه قرار گرفته است؛ نتایج پژوهشهایی از این قبیل میتواند بهعنوان
ابزارهایی جهت کمک به ارزیابان و برنامهریزان آموزشی کشور، در ارتقا صلاحیتهای معلمان
فنی و حرفهای واق گردد.
پیشنهادهای کاربردی
1 ایجاد نظام ارزیابی صلاحیت معلمان فنی و حرفهای )ازجمله مربیان و استادکاران( با -
تشکیل کارگروه هایی از متخصصین رشته های تخصصی فنی و حرفه ای و متخصصین علوم
تربیتی، جهت ارزشیابی بهتر مربیان و استادکاران.
2 چارچوب صلاحیتهای مورد نیاز مربیان و استادکاران ارائه شده در این پژوهش مورد -
استفاده ارزیابان آموزشی مرتبط با این حوزه، قرار گیرد.
1 چارچوب صلاحیتهای مورد نیاز مربیان و استادکاران این پژوهش در اختیار مربیان و -
استادکاران این حوزه قرار گیرد تا با توجه به ابعاد، مؤلفه ها و گویه های ارائه شده
مسؤولیتهای حرفهای خود را بهتر بشناسند.
1 تمهیداتی که گزینش یا استخدام مربیان و استادکاران، با توجه به صلاحیتهای فوق -
صورت گیرد.
تبیین چارچوب صلاحیتهای حرفه ای مربیان و استادکاران آموزش فنی و حرفه ای
86
5 با توجه به مباحث فوق و اهمیت آموزش مهارتهای نو، تمهیداتی بهعمل آید که در -
مراکز حرفه آموزی همراه با تولید، مربیان و استادکاران بتوانند با دسترسی آسان به مناب
اطلاعاتی، از فناوری اطلاعات و ارتباطات )فاوا( جهت آموزش به روز مهارتها بهره گیرند