بررسی اخلاق زیست محیطی در رمان زن در لبه زمان مارگ پیرسی

An Examination of Ecological Ethics in Marge Piercy’s Woman on the Edge of Time

 

Alireza Soleimani¹ Maghsoud Esmaeili Kordlar¹* Bahloul Salmani¹

 

1- Tabriz, Islamic Azad University of Tabriz, Iran

2- Marand Branch, Islamic Azad University, Iran.

 

DOI: 10.22080/rjls.2024.26733.1463

Abstract

This article examines environmental ethics in Marge Piercy’s novel Woman on the Edge of Time (1976), written during the height of social and environmental movements. The novel addresses the parallel patterns of exploitation of women and nature in the modern era, presenting a reconsideration of ethical relations between humans and the environment as a solution to these issues. Influenced by environmental and feminist movements, ecofeminism emerged during the 1960s and early 1970s as a branch of ecological theories to explore the connection between the oppression and exploitation of women and nature, emphasizing environmental ethics principles such as respect for nature, care for nature, love for nature, and the recognition and appreciation of biodiversity and differences. With the rise of environmental movements, environmental issues, their consequences on life on Earth, and ethical solutions to address these problems were also reflected in literary works, including Piercy’s novel Woman on the Edge of Time. This article utilizes the ecofeminist theories of Karen J. Warren, Val Plumwood, and Carolyn Merchant (pioneers of ecofeminist philosophy) to examine environmental ethics in Woman on the Edge of Time. By analyzing the manifestations of environmental ethics, the study seeks to demonstrate that adherence to environmental ethics requires a fundamental transformation in humanity’s intellectual, behavioral, and value systems toward nature. Such a transformation is deemed to be a prerequisite for saving nature from degradation.

Keywords: Environmental Ethics, Fundamental Changes, Nature, Exploitation, Intellectual and Behavioral Systems.

Introduction

Literature is inherently a reflection of the culture and society of its time and can, hence, serve as a powerful tool for exploring and addressing environmental issues. During the theoretical and philosophical developments of the 1960s and the early 1970s, speculative fiction emerged as a genre focused on women and nature, acting as a bridge between literature and environmental ethics. This genre, often considered part of science fiction, critiques the exploitation of women and nature while emphasizing human ecological concerns. Speculative fiction highlights major human challenges in interacting with the environment, portraying both utopian and dystopian visions of humanity’s future. By so doing, such works aim to influence human worldviews, playing a crucial role in cultural awareness and intellectual awakening. They warn that continued environmental destruction could transform the Earth into a dystopia. As a solution, they advocate for adherence to environmental ethics and fundamental changes in humanity’s thought, behavior, and values.

Marge Piercy’s novel Woman on the Edge of Time is a product of its era, written in 1976, during the height of feminist and environmental movements. It is a work of speculative fiction reflecting on environmental ethics, humanity’s relationship with nature, and the potential consequences of human actions on the environment.

Research Questions and Methodology

Given the above introduction, this descriptive-analytical study aims to answer the following questions: To what extent was Marge Piercy influenced by the feminist and environmental movements of the 1970s in her novel Woman on the Edge of Time? How does she conceptualize patterns of oppression and exploitation and articulate principles of environmental ethics in her work? Through a descriptive-analytical reading of the novel, how can we conclude that adhering to environmental ethics requires fundamental changes in human worldviews, thought patterns, and behaviors? Furthermore, how does this adherence lead to individual and social freedom, as well as the liberation of nature from the yoke of oppression and exploitation?

Findings and Conclusion

Woman on the Edge of Time illustrates the paradigms, structures, and mechanisms of the oppression and exploitation of women, as well as the destruction of the environment. It envisions a future in which fundamental changes in human worldviews, behavior, and thought processes transform both human life and nature. The novel critiques the patriarchal capitalist system, warns of its consequences, and emphasizes the role of individuals in creating change. Piercy argues that to dismantle the binary of human/nature, we must embrace fundamental shifts in individual and societal thinking, acknowledging diversity and difference to build a pluralistic society.

Piercy envisions a pluralistic society in the future, demonstrating the possibility of constructing a better world free from oppression and exploitation. She portrays a society founded on ethical principles, where both humanity and nature are treated with care, respect, and love. By juxtaposing two contrasting worlds, Piercy critiques the dystopian reality of contemporary capitalist America, where science and technology are tools of control and subjugation—particularly against women—reducing them to passive, submissive beings. In contrast, the better world she imagines is based on freedom, justice, equality, and participation, with decentralized and democratic power structures. This future society is pluralistic and environmentally conscious, offering a stark contrast to the devastation that capitalism has inflicted on humanity and nature. Piercy presents the utopian possibility of a world without oppression, where nature is saved from destruction, and human life is shaped by environmental ethics. In this envisioned society, individuals retain their autonomy while remaining interconnected with one another and with nature in the public sphere.

Ultimately, Woman on the Edge of Time plays a significant role in promoting environmental awareness, advocating for an ethics-based lifestyle. Piercy shows that building a better ecological future requires collective effort and fundamental transformations at both individual and societal levels. These changes can liberate humanity from the fear of losing freedom and the degradation of the environment. For such liberation, it is necessary to overthrow oppressive power structures and replace them with more equitable and democratic systems.

 

بررسی اخلاق زیست‌محیطی در رمان «زن در لبه زمان»اثر مارگ پییرسی

علیرضا سلیمانی[1]

مقصود اسمعیلی کردلر[2]

بهلول سلیمانی[3]

تاریخ دریافت: 21/11/1402                                                  تاریخ پذیرش: 24/4/1403

10.22080/rjls.2024.26733.1463

چکیده

مقاله‌ی حاضر به بررسی اخلاق زیست‌محیطی در رمان «زن در لبه زمان»(1976)  مارگ پییرسی می‌پردازد که در اوج جنبش­های اجتماعی و محیط‌زیستی نوشته شد. این رمان به الگوهای مشابه استثمار زنان و طبیعت در دوره‌ی مدرن می­پردازد و راه‌حل گذر از این مسائل را درنگ در مناسبات اخلاقی انسان و محیط‌زیست معرفی می‌کند. اکوفمینیسم جزو نظریّه‌های بوم‌گرا می‌باشد. این نظریّه‌ها که از جنبش‌های زیست‌محیطی و جنبش زنان تاثیر پذیرفته بودند در دهه‌ی 1960 و نیمه‌ی اول دهه‌ی 1970 ظهور کردند. اکوفمینیسم  به رابطه‌ی بین سرکوب و استثمار زنان و طبیعت می­پردازد و به اصول اخلاق زیست‌محیطی از قبیل احترام به طبیعت، مراقبت از طبیعت و دوست‌داشتن طبیعت و هم­چنین به رسمیّت‌شناختن و ارج نهادن به تنوع و تفاوت­های زیستی تأکید دارد. هم­زمان با ظهور جنبش­های زیست‌محیطی مسائل زیست‌محیطی، عواقب و تاثیر آن بر روی زیست در روی کره زمین و راه­کارهای اخلاقی برای حل این مشکلات در آثار ادبی نیز بازتاب داشتند؛ که رمان «زن در لبه­ی زمان» پییرسی هم از جمله آن آثار است. مقاله‌ی حاضر  با بهره­گیری از  نظریات اکوفمنیستی کارن جی. وارن،  وال پلام وود و کارولین مرچنت (از پیشروان فلسفه اکوفمنیستی)  به بررسی اخلاق زیست‌محیطی در رمان «زن در لبه­ی زمان» پرداخته و با بررسی نمودهای اخلاق زیست‌محیطی تلاش می‌کند، نشان دهد که لازمه‌ی رعایت اخلاق زیست‌محیطی تغییر بنیادین در نظام فکری، رفتاری، و ارزشی انسان در نگرش به طبیعت می‌باشد و این تغییر پیش‌شرط نجات طبیعت از زوال می‌باشد.

کلید واژه­ها: اخلاق زیست‌محیطی، تغییرات بنیادین، طبیعت، استثمار، نظام فکری و رفتاری.

1- مقدمّه

امروزه با بروز بحران­های روز­افزون زیست‌محیطی از قبیل تغییرات اقلیمی، گرمایش زمین، فرسایش زمین، آلودگی­های هوا، زمین و دریا، جنگل­زدایی و خشک­سالی، کاهش منابع طبیعی و رنج حاصل از آن­ها برای انسان و طبیعت؛ پرداختن به مقولات اخلاقی مرتبط با مسائل محیط‌‌زیست اهمیّت دو­چندان یافته است. بدیهی است ادامه‌ی روند تخریب محیط‌‌زیست که از سده­ها پیش شروع شده؛  به فقر، خشونت و جنگ بین کشورها و ده­ها منازعه­ی دیگر بین انسان­ها منتهی خواهد شد. بنا­بر همین ضرورت، درنگ در مناسبات اخلاقی انسان و طبیعت در دهه­های اخیر به شکل­گیری اخلاق زیست‌محیطی[4] انجامیده است. مقوله‌ی اخلاق زیست‌محیطی تقریبا موضوع جدیدی است که در پی بی­توجّهی انسان دوران جدید به زیست بوم[5] خود شکل گرفته است. اخلاق زیست‌محیطی به تحلیل روابط و تکالیف انسان با عالم طبیعت می­پردازد و مجموعه­ای از اصول و ارزش­های اخلاقی است که اعمال و مسئولیت‌های ما در رابطه با طبیعت را تبیین و تعیین می­کند و جهان­بینی انسان­محور که تنها علائق و منافع انسان را در مرکز توجّه خود قرار داده را به چالش کشیده و همه را برای اقدام عملی جمعی و تغییر نظام‌مند در راستای حل مسائل زیست‌محیطی فرا می­خواند تا حیات و بقای انسان و طبیعت تضمین شود. جنبش­ها و فلسفه­های اخلاق زیست‌محیطی از جمله فلسفه اکوفمنیستی که تقریبا در دهه­ 1960 و نیمه‌ی اول دهه­ی1970 میلادی ظهور کردند، بر این باورند که از قرن هفدهم با بر­آمدن دوران جدید و ظهور علوم و فنون جدید، ارزش­های اخلاقی به انسان منحصر گردیدند و از طبیعت ارزش­زدایی و تقدّس­زدایی شد و در نتیجه فقط انسان، محور عالم هستی و واجد ارزش و اخلاق شد؛ منتقدان این رویکرد انسان به طبیعت معتقد بودند که جریان سنّتی فلسفی و دینی بشر، حول این موضوع تمرکز داشته که انسان تنها موجود ذی­شعور و خردمند بر روی کره زمین می­باشد. بنابراین با این رویکرد اخلاقی، انسان به طبیعت صرفا به منزله­ی ابزاری برای تامین نیازها و منافع خود توجّه داشته است. کنش­گران این نظریات و فلسفه‌ها معتقد بودند که کلیه‌ی فلسفه­های انسانی و حتی ادیان انسان­محور[6] بوده و هم­واره سعی بر این داشته­اند تا به نیازهای انسانی توجّه داشته و طبیعت را در حاشیه نگه دارند و از آن به منزله­ی ابزاری برای تامین نیازها و منافع خود سود ببرند و هیچ تکلیف اخلاقی در قبال طبیعت نداشته باشند. درحالی­که انسان خود جزئی از کل طبیعت بوده و طبیعت واجد ارزش ذاتی است و انسان نمی­تواند سرور طبیعت باشد و از آن استفاده ابزاری نماید. آنان معتقد بودند که انسان خود با طبیعت رابطه­ی بهم پیوسته[7] و درهم‌تنیده دارد و سرنوشتش با طبیعت پیوند خورده است.

بدیهی است ادبیّات بازتابی از فرهنگ و جامعه زمان خود بوده و می­تواند ابزار قدرتمندی برای کشف و حل مسائل زیست‌محیطی باشد. در اثنای تحولّات نظری و فلسفی بوم­گرا در دهه­1960 و نیمه‌ی اول دهه1970 میلادی ادبیّات داستانی گمانه‌زن[8] ظهور کرد که موضوع اصلی­اش زنان و طبیعت بودند و به منزله­ی حلقه­ای بین ادبیّات و اخلاق زیست‌محیطی ایفای نقش کردند. این نوع ادبیّات که خود بخشی از ادبیّات علمی- تخیلی محسوب می­شود به نقد استثمار و بهره­کشی از زنان و طبیعت می­پردازد و دغدغه و نگرانی اصلی­اش زیست‌بوم انسان است. این آثار چالش­های عمده­ی انسان را در تعامل با محیط‌‌زیست خود ترسیم کرده و تصویر دوگانه‌ی آرمانشهری و ویرانشهری از دنیای آینده‌ی بشر را به تصویر می‌کشند. آثار گمانه­زن تلاش دارند با تحت‌تاثیر قرار دادن جهان­بینی انسان­ها نقش مهمی را در آگاه‌سازی فرهنگی و بیداری فکری انسان­ها ایفا کنند و هشدار دهند که اگر انسان به تخریب طبیعت ادامه دهد، کره زمین به یک ویران­شهر[9] تبدیل خواهد شد. بنابراین راه­کارهایی را ارائه می­دهند که از آن جمله رعایت اخلاق زیست‌محیطی و تغییر در ساختار فکری، رفتاری و ارزشی انسان­هاست.

«رمان زن در لبه­ی زمان»[10] هم از اتفاقات عصر خود مستثنی نبود. لذا از جمله رمان­های گمانه­زن بود که در سال 1976 توسط  مارگ پییرسی[11] نوشته شدکه موضوع اخلاق زیست‌محیطی و تاثیر آن بر بشریت و هم­چنین عواقب بالقوه­ اعمال و رفتار انسان با طبیعت را بازتاب می­دهد. در این پژوهش سعی خواهیم کرد با بهره­گیری از نظریّه فلسفی اکوفمینیسم به بررسی اصول اخلاق زیست‌محیطی در رمان «زن در لبه­ی زمان» بپردازیم.

1-1- بیان مسأله

با توجّه به مقدمّه بالا، حال این سوال پیش می­آید که مارک پییرسی در رمان «زن در لبه­ی زمان»، که هم­زمان با جنبش­های فمنیستی و زیست‌محیطی دهه­ی 1970 نوشته شده، تا چه حد تحت‌تأثیر این جنبش‌ها بوده و در اثرش الگوهای سرکوب و استثمار و اصول اخلاق زیست‌محیطی را چگونه صورت‌بندی می­کند و این­که با بررسی توصیفی- تحلیلی رمان چگونه می­توان نتیجه گرفت که برای رعایت اصول اخلاقی زیست‌محیطی تغییر بنیادین در جهان­بینی، طرز فکر و رفتار و نگرش انسان­ها ضرورت دارد و چرا نتیجه­ی آن رسیدن به آزادی فردی و اجتماعی و هم­چنین رهایی طبیعت از یوغ سرکوب و استثمار می­باشد. 

در این مقاله بر آن هستیم رمان «زن در لبه­ی زمان» مارگ پییرسی را با بهره‌‌‌گیری از نظریات اکوفمنیستی تحلیل و الگوهای سرکوب و استثمار طبیعت و همچنین نحوه‌ی صورت­بندی اصول اخلاق زیست‌محیطی و زمینه‌ی لازم برای رعایت آن­ها و نتیجه رعایت این اصول را کشف کنیم.

2-1- پرسش­های پژوهش

این مقاله سعی دارد به پرسش­های زیر پاسخ دهد:

• مارگ پییرسی بر چه اساسی الگوهای سرکوب و استثمار زنان و طبیعت را در این رمان طرح می­کند؟
• پییرسی در رمان چه پیامدهایی برای انتخاب­های انسان در قبال طبیعت بیان می­کند؟
• رمان به رعایت کدام اصول اخلاق زیست‌محیطی برای برون‌رفت از سرکوب و استثمار طبیعت تأکید دارد؟
• نویسنده، مفهوم «تغییر بنیادین» برای رعایت اصول اخلاق زیست‌محیطی و در نتیجه نیل به آزادی فردی و اجتماعی، رهایی طبیعت از یوغ سرکوب و استثمار و نهایتا حفظ محیط‌‌زیست را چگونه صورت­بندی می­کند.

3-1- روش پژوهش

      این پژوهش به روش توصیفی از نوع تحلیل محتوای کیفی اثر، انجام پذیرفته و طی آن تلاش شده است با توجّه به مبانی نظری اکوفمینیسم در زمینه‌ی اخلاق زیست‌محیطی ناظر بر الگوهای سرکوب زنان و طبیعت محتوای رمان مورد خوانش قرار دهد.

4-1- پیشینه‌ی پژوهش

کتابها و مقالات متعدّدی درباره­ی رمان زن در لبه­ی زندگی پییرسی نوشته شده است، اما همه‌ی آن­ها به زبان انگلیسی و از زوایای متعدّدی از جمله از منظر فمینیسم به آن نگریسته­اند.

برای مثال اوبیرنه دیرده[12] (2019) در مقاله‌ی «ضد آرمانشهری مارگ ییرسی در رمان زن در لبه زمان»[13] از منظر آرمانشهر به رمان نگریسته و از آن به­عنوان «دعوت به توانمندسازی زنان و تأمل درباره‌ی­ روش‌های متفاوت بودن» یاد می­کند.

کونول باکای[14] (2019) در مقاله‌ی­ « مطالعه‌ی اکوفمینیستی رمان زن در لبه زمان مارگ پییرسی»[15]  خوانشی اکوفمینیستی بدست می­دهد و نقد رمان از سرمایه­داری مردسالار را تحلیل می­کند و نتیجه می‌گیرد که رمان پیوندی متقابل بین زن و طبیعت را مطرح کرده و به­دنبال برابری و هم­چنین تغییر بنیادین در سطح جهانی در نگاه به زنان و طبیعت است.

تام مویلان[16] (2014) درکتاب در جستجوی غیرممکن: داستان علمی–تخیلی و خیال‌پردازی آرمانشهری[17] معتقد است که رمان، جنبه‌ی سیاسی داشته و با انقلاب و عمل­گرایی سروکار دارد. او نتیجه می­گیرد که پییرسی اراده به تغییر در زمان حال و میل به تحول درونی را ضرورتی برای گشودن راه برای آینده‌‌ای آرمانشهری و تلاشی برای نیل به دگرگونی در قدرت مرکزی می­بیند.

لوسی سارگیسون[18] (1996) درکتاب آرمانشهرهای فمنیستی معاصر: زنان و سیاست[19] می‌نویسد: پییرسی سعی میکند اهمیّت حفظ محیط‌‌زیست و همچنین توجّه به تنوع زیستی را به خواننده القا کند.

 وارا نوررو[20] (1994) در مقاله‌ی سیاست تلفیق و تجسم: رمان‌های «زن در لبه زمان» و «او(مذکر)، او(مونث) و آن» بعنوان معرفت‌شناسی‌های مقاومت فمینیستی[21]، بررسی معرفت­شناسی فمینیسم فرهنگی متمرکز شده و نتیجه می­گیرد که مسائلی از قبیل انتخاب، زورگویی و کنترل موضوعات محوری رمان «زن در لبه­ی زمان» بوده و تنها راه نجات از این وضعیت مقاومت است.

بیلی ماسیوناس[22] (2010) در مقاله­‌ی معرفت‌شناسی فمینیستی در رمان زن در لبه زمان پییرسی[23] به بررسی نگرش رمان­نویسان فمینیست معاصر آمریکا به موضوع معرفت­شناسی فمینیسم و مواجهه­ی آن با موضوع تبعیض نژادی و جنسیتی علم پرداخته و نتیجه گرفته است: پییرسی در رمان خودش به تغییرات دگرگون­ساز در عامل شناخت، روش­های شناخت و دنیای مورد شناخت تأکید دارد.

حلیمه عنایت و حیدر فتح‌زاده (1388) در مقاله­ی مشترک «رویکرد نظری به اکوفمینیسم» به زبان فارسی به بسط و تشریح مفهوم اکوفمینیسم و نقش جامعه­شناختی آن در پاسخ­گویی به مشکلات محیط‌‌زیستی در جهان کنونی پرداخته­اند.

علی عزیزی و مصطفی نقوی (1391) نیز در مقاله­ی مروری بر سیر تطوّر اخلاق زیست‌محیطی سیر تحولّات رخ داده در مطالعات اخلاق زیست‌محیطی در بستر تاریخی و هم­چنین رویکردهای مختلف دانشمندان اخلاق زیست‌محیطی در مواجهه با طبیعت را در طول زمان بررسی می­کنند. آن­ها موضوعاتی از قبیل تکوین اندیشه‌ی زیست‌محیطی، اخلاق زمین[24] آلدو لئوپولد و احترام به طبیعت، بوم‌شناسی ژرف‌نگر[25]، حقوق حیوانات[26]، اکوفمینیسم و بوم­شناسی اجتماعی را مورد مطالعه قرار داده­اند.

نگارندگان ضمن بهره­گیری از پژوهش­های بالا در چارچوب نظریّه­ها و فلسفه­های اکوفمینیسم، بر روی اخلاق زیست‌محیطی در نقد و بررسی اخلاق زیست‌محیطی در رمان «زن در لبه­ی زمان» تمرکز داشته و در ادامه مفهوم تغییر فردی و اجتماعی و آزادی که نتیجه‌ی تغییر است را شرح و بسط می­دهند.

2- مبانی نظری

در این بخش تلاش خواهیم کرد ضمن ترسیم کلی اکوفمینیسم، ارتباط آن با اخلاق زیست‌محیطی را شرح دهیم.

1-2- مرور کلی اکوفمینیسم

اکوفمینیسم^[27] از جمله جنبش­ها و فلسفه­هایی بود که در دهه­ی 70 میلادی ظهور کرد. مفهوم اکوفمینیسم را در سال 1974 خانم فرانسوا دوِابون[28] فرانسوی درکتاب «فمینیسم یا مرگ»[29] ابداع کرد و سپس هم­زمان با جنبش­های محیط‌‌زیستی و فمینیستی در دهه­ی 70 میلادی بسط یافت. اکوفمینیسم به تبیین رابطه‌ی متقابل زن و طبیعت و بررسی الگوهای سرکوب آن­ها و تبیین آن­چه بالقوه، موجب بهبود شرایط زیستی و رهایی آن­ها می­شود، می­پردازد و معتقد است که سلطه‌ی مردان بر زنان و طبیعت، ریشه در سرمایه­داری مردسالار داشته و در طول تاریخ ساختار مردسالار سودمحور سرمایه­داری، زنان و طبیعت را به ­طور مشابه و همسان استثمار کرده است. (دواِبوان،21:1974) اکوفمینیسم به شاخه­های متعدّدی تقسیم­بندی می­شود که از آن جمله می­توان به اکوفمینیسم لیبرال، اکوفمینیسم اجتماعی یا مادی، اکوفمینیسم فرهنگی/معنوی اشاره کرد، اما به­طورکلی هدف اصلی همه شاخه­های اکوفمینیسم همان­طورکه کارن جی. وارن  می­گوید نه تنها نفی سلطه بلکه طرح بدیل‌هایی برای سبک­های مختلف زندگی می­باشد که بر احترام متقابل و ارتباطات سالم، بنا شده باشد که در آن تمام اشکال سرکوب و استثمار گروه­های اقلیّت به پایان رسیده باشد(وارن، 43:2000)؛ نظریّه­پردازان این دیدگاه معتقدند اکوفمینیسم، زن و طبیعت را از قید سرکوب و تحقیر و استثمار رهایی بخشیده و و به­قول کارولین مرچنت «توان زنان در ایجاد تغییر و تحوّل و تضمین حیات بر روی کره زمین را برجسته می کند»(وارن،100:2000). تصویری که اکوفمینیسم از طبیعت ترسیم می­کند نه یک موجود منفعل بلکه یک کل به­هم پیوسته است که از نظام‌های هماهنگ و فعّال تشکیل شده است. در این نگاه نظام­مند، طبیعت به­عنوان منبعی برای استثمار محسوب نشده، بلکه خود پدیده­ای فعال، مستقل، خودمختار و اثرگذار می­باشد.

وارن (2000) براساس نظریّه‌ی «منطق سلطه» که ارائه می­کند، معتقد است کلیه‌ی اشکال سلطه بر زنان، طبیعت و حتی اقلیّت­های اجتماعی که به­طور سنتی دیگری [30]به­شمار می­روند به هم شبیه بوده و با هم ارتباط دارند و سلطه بر زنان و طبیعت از یک منطق مشترک نشأت می­گیرد و از یک منطق مشابه برای استیلاء بر زنان و طبیعت بهره می­برد. به­نظر وارن «منطق سلطه» نابرابری بین زن و مرد و انسان و طبیعت را مشروع دانسته و دوگانه­هایی مثل مذکر/ مونث و انسان/ طبیعت را خلق می­کند و برای مرد و انسان در این دوگانه­ها ارزش بیشتری قائل می­شود و سلطه و استثمار زنان و طبیعت را با این منطق توجیه می­کند. این منطق منجر به ایجاد ساختارهای اجتماعی هرمی، دوگانه و ذات­گرا می­شود که در آن­ها زنان وطبیعت در پایین­ترین رده­های سلسله مراتبی قرار می­گیرند. وارن  معتقد است برای شکستن این ساختارها ما باید تفاوت­ها را ارج بنهیم و به طبیعت عشق بورزیم و احترام بگذاریم و از آن مراقبت کنیم(وارن،47:2000). او تأکید می‌کند برای پیداکردن راه­حل و برای ازبین‌بردن سلطه، شناخت این ارتباطات مهم است (وارن،43:2000). به اعتقاد وارن  «منطق سلطه» در کلیه سیاست­ها، رفتارها و طرز فکرها در جامعه به قدرت مردان برتری بخشیده و برهمین‌اساس برتری را در جامعه به آن­ها داده است (وارن،64:2000). او می­گوید همان منطقی که به مردان اجازه می­دهد زنان را استثمار کنند به آن­ها اجازه می­دهد طبیعت را هم با همان روش­ها استثمار کنند. برای این­که بر منطق سلطه فائق آییم و یک نظام اخلاقی کثرت­گرای همه‌شمول را شکل دهیم که در آن صدای همه موجودات شنیده شود و فضای گفتگو گشوده شده و نیازهای همه‌ی گروه­ها و افراد، موردتوجّه قرار گیرند، بایستی ساختارهای هرمی، پدرسالار و تضادهای دوگانه را در هم بشکنیم و تفاوت­ها و تنوع‌ زیستی همه موجودات را به رسمیّت بشناسیم. بنابراین اکوفمینیسم تلاش می­کند بر این ساختارها فائق آید و بگوید که زندگی در روی کره زمین به­صورت یک شبکه مرتبط به­هم، متشکل از انواع متعدّد موجودات با تنوع زیستی مختلف می­باشد و اگر ما به این درک از مفهوم زندگی برسیم می­توانیم ارزش­ها، طرز تفکر، جهان­بینی و رفتار خود را نسبت به گروه های به حاشیه رانده‌شده، تغییر دهیم. برای این­که همه موجودات بتوانند به زیست خود در کره‌ی خاکی ادامه بدهند انسان­ها ضمن پذیرش تفاوت­ها و تنوع زیستی، بایستی در ارتباط خود با طبیعت بازنگری کرده و بر دوگانه فرهنگ/ طبیعت غلبه کنند. مهم­ترین ضرورت برای بازنگری در ارتباط انسان و طبیعت، انسان ضمن تغییر بنیادین در نگرش­های فرهنگی بپذیرد که همه موجودات در طبیعت دارای ارزش ذاتی و استقلال فردی بوده و تفاوت­های خود را داراست تا در نتیجه اصول اخلاق زیست‌محیطی یعنی عشق و علاقه به طبیعت، احترام به طبیعت، مراقبت از طبیعت و درک متقابل انسان و طبیعت جای نفرت و خشونت و سرکوب را گرفته و در مرکز توجّه قرار گیرند.

موضوع مهم دیگری که اکوفمینیسم روی آن تأکید دارد ظهور علوم و فنون جدید و تبدیل آن­ها به ابزار سرکوب و سلطه در دوره‌ی مدرن می­باشد. کارولین مرچنت در کتاب معروف «مرگ طبیعت» به­طور مبسوط شرح می­دهد که با ظهور علوم و فنون جدید در قرن هفدهم، طبیعت در نگاه انسان از یک موجود طبیعی ، به یک موجود مکانیکی تبدیل شد و انسان همواره به‌زعم خود تلاش کرده است ضمن رام کردن طبیعت غیرقابل‌کنترل آن را مهار کند. همین امر، نقطه‌ی آغازین مرگ طبیعت بوده است (مرچنت،69:1980).  مرچنت اخلاق مشارکتی[31] را به­عنوان راه­حلی برای نجات طبیعت از سیطره‌ی علم پیشنهاد و معتقد است در چارچوب اخلاق مشارکتی «انسان­ها با هم و انسان با طبیعت برابر هستند و ساختار سلطه و سرکوب در آن از بین رفته است» (مرچنت،8:1996). در این ساختار اخلاقی، انسان­ها به­عنوان کمک حال، شریک و همکار طبیعت شناخته می‌شوند و در قبال همدیگر تعهّدات و مسئولیت­هایی دارند. در این ساختار اخلاقی، انسان ضمن به رسمیّت‌شناختن تفاوت‌ها، به تنوع زیستی هم­دیگر احترام می­گذارند.

وال پلام وود دیگر فیلسوف اکوفمنیست «منطق دوگانگی^[32]» را مطرح می­کند و معتقد است این باور که آدمی دارای قدرت تعقّل و اندیشه می­باشد، دوگانه­ی انسان- طبیعت را ساخته و با این منطق در طول تاریخ به استثمار و بهره­کشی و سلطه بر طبیعت پرداخته است. او معتقد است برای گذر از این ساختارهای تبعیض­آمیز که برتری را به انسان می­دهد و استثمار طبیعت را موجّه می­شمارد باید تحولّی در ارتباط انسان و طبیعت روی دهد. این تحولّ همان به رسمیّت‌شناختن تفاوت­ها و تنوع در طبیعت می باشد؛ بدین معنا که طبیعت با انسان تفاوت­هایی دارد (پلام وود،66:1993-68). این نوع نگاه به طبیعت باعث از بین رفتن نگرش برتری‌جویانه شده و در نتیجه موجب شکوفائی تفاوت­ها در طبیعت می­شود. از نظر پلام وود، نظام اخلاقی زمانی به­طور درست بنا نهاده می­شود که در آن، فضا برای مفاهیم به حاشیه رانده شده؛ هم­چون احترام، مراقبت، همدلی، قدرشناسی، دوستی، محبّت و مسئولیت­پذیری باز شود.( پلام وود،8:1993)

با توجّه به توضیحات بالا، این جنبش بر پایان دادن به سلطه‌ی مردان بر زنان و طبیعت و هم­چنین به رسمیت شناختن تفاوت­ها و تنوّع و نیز مراقبت از طبیعت و عشق و احترام به آن تأکید دارد و معتقد است برای رسیدن به این وضعیت بایستی در الگوهای فکری، رفتاری و ارزش­های انسان­ها تغییر و تحوّل بنیادین رخ دهد. برهمین‌اساس این پژوهش سعی می­کند با لحاظ داشتن نظریّه‌های اخلاقی که اشاره شد به بررسی اصول اخلاق زیست‌محیطی احتمالی در رمان «زن درلبه­ی زمان» پییرسی بپردازد.

3- تحلیل داده‌ها

برای درک بهتر از رمان زن در لبه تیغ ابتدا رندگی مارگ پییرسی را مروری کوتاه خواهیم کرد. سپس ضمن ارایه خلاصه ای از داستان رمان، الگوهای سلطه در رمان را بررسی خواهیم کرد. برای ارایه تصویری روشن از ویرانشهر و آرمانشهر مد نظر نویسنده ویرانشهر نیویورک و آرمانشهر ماتاپویست را با هم مقایسه کرده و سپس نمود های اخلاق زیست محیطی در رمان را تحلیل کرده و نهایتا به موضوع محوری مفهوم تغییر در رمان خواهیم پرداخت. 

1-3- مروری کوتاه بر زندگی­نامه مارگ پییرسی

مارگ پییرسی در سال 1936 در ایالت میشیگان آمریکا به دنیا آمد. در سال 1957 از دانشگاه میشیگان مدرک لیسانس و در سال 1968 از دانشگاه نورث وسترن مدرک فوق­لیسانس خود را گرفت. او از جمله کسانی بود که در جنبش­های اجتماعی 1968، از جمله جنبش حقوق شهروندی حضور فعال داشت. او تاکنون بیش از 17 کتاب شعر، 15 جلد رمان و یک جلد نمایش­نامه به چاپ رسانده است. مسائل مرتبط با جامعه، سیاست، زنان و طبیعت موضوعاتی هستند که کتاب­های او را تشکیل داده­اند. رمان «زن در لبه­ی زمان» در سال 1976 منتشر شد که از مشهورترین رمان­های پییرسی به شمار می­رود. مسائل زنان، مشکلات زیست‌محیطی و اخلاق مرتبط با محیط‌‌زیست و تغییر در اندیشه‌ها، رفتارها و ارزش‌های فردی و اجتماعی از موضوعات مهمی هستند که رمان «زن در لبه­ی زمان» به آنها می‌پردازد.

2-3- الگوهای سلطه در رمان  

پییرسی رمان را در دوره‌ای نوشت که بقول کیت ام. بوکر  جنبش­های اجتماعی و زیست‌محیطی در کانون فعالیت­های اجتماعی بودند (بوکر،1:1994). پییرسی در چنین فضایی رمانش را نوشت تا معضلات اجتماعی و زیست‌محیطی موجود که جهان را تهدید می­کنند، به تصویر بکشد. او ضمن اشاره به اصول اخلاق زیست‌محیطی، به یک تغییر مداوم بنیادی که بر سرنوشت طبیعت جهانی تاثیرگذار باشد تأکید می‌نماید؛ هم­چنان­که اریک اوتوو[33] می­گوید «]او[ به تغییرات فرهنگی زیادی می­اندیشد» (اتوو،7:2006) و «آینده ممکن و محتمل سالمی را تجسّم می­کند که افسانه‌ی توسعه‌ی سرمایه­داری را به مبارزه می­طلبد» (اتوو،137:2006).

رمان «زن در لبه­ی زمان» قصّه­ی زنی آمریکایی- مکزیکی را در دهه­ی هفتاد میلادی روایت می­کند که به یک آرمان­شهر برای بشریّت در آینده، نظری اجمالی دارد. پییرسی سعی می­کند در این رمان، آینده‌ی بهتری برای انسان و طبیعت را تبیین کند و نشان دهد که با تغییر و عمل­گرایی می­توان به سمت آن حرکت کرد. او با نشان دادن زوایای پنهان جامعه، لنزی را در اختیار خواننده قرار می­دهد که واقعیات موجود جامعه را بهتر ببیند و به او بفهماند که بدیل بهتری برای جامعه موجود وجود دارد که با تغییر ساختارهای اجتماعی و زیست‌محیطی دست­یابی به آن امکان­پذیر است. رمان به خواننده کمک می­کند تا به دنیا از زاویه­ی متفاوت و نگاهی تازه بنگرد و آن را جور دیگری ببیند و برای ساختن جامعه­ای بهتر همواره امید داشته باشد. ضمن اینکه او هشدار می‌دهد اگر به موقع اقدامی صورت نگیرد کره زمین سرنوشت تلخی را تجربه خواهد کرد.

رمان «زن در لبه­ی زمان» جامعه­ای را در آینده ترسیم می­کند که عاری از زن­ستیزی و استثمار محیط‌‌زیست است. پییرسی در این رمان روابط و هنجارهای اجتماعی را به چالش کشیده و لزوم پیوند بین انسان و محیط پیرامونی او را مورد تأکید قرار می­دهد. او نقش تک­تک افراد جامعه را در شکل­گیری آینده­ی کره خاکی به چالش می‌کشد و پیامدهای انتخاب­های اخلاقی او را در رابطه با طبیعت و بحران‌های زیست‌محیطی گوش­زد کرده و نیاز فوری به رسیدن به یک خودآگاهی زیست‌محیطی را در دنیای مدرن یادآوری می­نماید. رمان به­عنوان بستری برای تأمل و گفت‌و­گو درباره­ی مسئولیت­های ما به‌عنوان افراد جامعه در حفظ محیط‌‌زیست برای آینده­ی نسل بشری عمل می­کند. امروزه با توجّه به رشد چالش­ها و معضلات تغییرات اقلیمی و بحران­های محیط‌‌زیستی، مسائل اخلاقی که رمان مطرح می­کند بیش از پیش اهمیّت پیدا کرده و در آینده­ای که رمان ترسیم می­کند، انسان با عواقب اعمال و رفتار خود با طبیعت مواجه شده و بنابراین هر روز مجبور به اتخاذ تصمیم­های اخلاقی جدیدتری می‌باشد.

کونسیولا کُنی راموس[34] یک زن فقیر رنگین پوست مکزیکی – آمریکایی است. او به اتهام رفتارهای خشونت‌آمیز، بیمار روحی و روانی تشخیص داده شده و در بیمارستان بستری شده است. پزشکان تصمیم گرفته‌اند پس از انجام آزمایشات پزشکی در مغز او تراشه‌ای کاشت کنند تا بتوانند او را بیشتر تحت کنترل خود داشته باشند. در این اثنا او با بهره­گیری از توان ذهنی خویش برای گریختن از وحشت نهفته در بیمارستان اعصاب و روان در زمان سفر می­کند و با مردمانی در آینده در سال 2137 ارتباط برقرار می‌کند که در آرمان­شهر[35] ماتاپویست[36] در توازن با طبیعت زندگی می­کنند.

پییرسی اساسا در رمان «زن در لبه­ی زمان» دو دنیای متضّاد را صورت­بندی می­کند. دنیای اول دنیایی است که پیرسی از آمریکای سال 1976 ترسیم می‌کند که کُنی راموس در آن زندگی می­کند. این دنیا، دنیای دوگانگی­هایی از قبیل مرد/ زن، سفید/ سیاه، ثروتمند/ فقیر و غیره می­باشد و دارای یک ساختار هرمی تبعیض‌آمیز است که در آن زنان، فقرا و سایر گروه­های طردشده اجتماعی در پایین­ترین سطح جامعه قرار دارند و ثروت و فناوری در خدمت نهادهای قدرت برای سرکوب و سوء استفاده از گروه‌های طردشده اجتماعی است.

کُنی راموس در دوره‌ی دانشگاه با مردی آشنا و با ازدواج می­کند که در یک نزاع خیابانی به ضرب چاقوکشته می­شود. سپس با اِدی راموس[37] ازدواج می­کند که او را دائما کتک می­زند و سرش کلاه می‌گذارد علیرغم اینکه کُنی از ادی صاحب دختری می‌شود، بدلیل رفتارهای خشونت‌آمیز او از او جدا می‌شود. کُنی راموس یک­بار دیگر با فرد سیاه‌پوست نابینایی بنام کلود ازدواج می­کند که در خیابان­ها ساکسیفون می­زند. او کُنی راموس را عاشقانه دوست دارد و از دخترش آنجلینا به­خوبی مراقبت می­نماید. اما کلود به دلایل واهی دستگیر و در زندان پس از آزمایش واکسن هپاتیت می‌میرد. این امر موجب افسردگی شدید کُنی راموس‌شده و گاها رفتار خشنی با دخترش در پیش می­گیرد و این دلیلی می­شود که دخترش را از او گرفته و سرپرستی او را با نظر دادگاه  به یک خانواده سفید پوست بسپارند.  

دالی برادر زاده کنی راموس روزی برای فرار از زورگویی جرالدو و رها شدن از سقط جنین اجباری  به خانه او پناه می‌آورد. وقتی جرالدو برای بردن دالی به آن­جا مراجعه می­کند، مشاجراتی بین کُنی راموس و او در می­گیرد که طی آن کنی توسط جرالدو مورد ضرب‌وشتم قرار می­گیرد و پس از مراجعه پلیس که همه کارکنانش مرد هستند، برچسب خشونت و دیوانگی بر او زده شده و جهت درمان به بیمارستان اعصاب و روان منتقل می­شود. در بیمارستان دکتر ردینگ^[38]، دکتر مورگان^[39] و دکتر اَکر^[40] تلاش می­کنند تا الکترودی در مغز کُنی راموس بکارند تا ضمن کنترل عمل­کرد ذهنی او، خشونت او را کاهش دهند، اما پس از کاشت الکترود کُنی راموس به هوش نمی­آید و پزشکان پس از درآوردن الکترود تصمیم می­گیرند که قسمتی از مغز او را ببُرند؛ لذا کنی از بیمارستان فرار می­کند و به خانه برادرش لوئیس^[41] پناه می­برد. لوئیس از او می­خواهد که در گل­خانه او کار کند و در امورات زندگی او دخالت نکند و علی­رغم این­که او به­خاطر وضع مالی و جایگاه اجتماعی­اش می­تواند خواهرش را از بیمارستان نجات دهد، اما سعی می­کند او را دوباره به بیمارستان بازگرداند. کُنی راموس در زمان کار در گل­خانه گیاهان سمی را جمع­آوری و پس از مراجعت به بیمارستان در قهوه دکترها ریخته و آن­ها را مسموم می‌کند.

در این شرایط سخت سرکوب و تحقیر کُنی راموس به دنبال راهی است. او پس از آگاه شدن از سلطۀ مردان جامعه برجسم و روح و زندگی­اش تلاش می­کند تا از قید منطق دوگانه و منطق سلطه­ای که ساختار هرمی جامعه را بر ساخته­اند و قدرت را به مردان و نهادهای مردانه­ای مثل نهاد خانواده، نهاد پلیس، نهاد زندان و نهاد بیمارستان داده­اند، فرار کند و به رهایی برسد. این نهادها نماینده دنیایی هستند که در آن قدرت مردان برای استیلاء و کنترل جسمی و ذهنی زنان بلامنازع است و عاملیّت زنان ارزش و جایگاهی ندارد. او ضمن تلاش برای رهایی خود به دفاع از برادرزاده­ خود می­پردازد و توسط جرالدو کتک می­خورد. او برای این­که از ساختارهای مردسالار رهایی یابد دو بار از بیمارستان فرار می­کند، اما هر دو بار توسط مردان پلیس و برادرش لوئییس به بیمارستان بازگردانده می­شود و چون در دنیای واقعی نمی­تواند به آزادی دل­خواه خود برسد با استفاده از قدرت ذهنی خود به سفر در زمان در آینده می­رود و طی آن سفرهای دنیای اتوپیای ماتاپویست را تجربه می­کند. او برای رسیدن به دنیایی بهتر سفری را به‌سوی آزادی می­آغازد و در این سفر به قدرت و اراده‌ی خود به‌عنوان یک زن آگاهی پیدا می‌کند و در می‌یابد برای رهایی از زنجیر سلطه مردان باید در مقابل ظلم و ستم مقاومت کند.

«زن در لبه­ی زمان» سوالات اخلاقی متعددی را در ارتباط با محیط‌‌زیست پیش­روی خواننده می‌گذارد. این سوالات ارتباط انسان با محیط‌‌زیست و مفاهیم اخلاقی هم­چون مراقبت از طبیعت، احترام به طبیعت، عشق به طبیعت و به رسمیّت شناختن تفاوت­ها و تنوع زیستی طبیعت را در بر می­گیرند. پییرسی نگرش جدیدی  را صورت­بندی می­کند که به­واسطه آن بتوان یک بنای اخلاقی و ذهنی را برای ارتباط سالم و صحیح با طبیعت پی­ریزی کرد. او سعی می­کند برای این سوال پاسخی بیابد که ما چه کار باید بکنیم تا شرایط موجود جامعه را تغییر دهیم تا بتوانیم جامعه­ای مثل ماتاپویست بر اساس اصول اخلاق زیست‌محیطی بسازیم؟ او این اصول اخلاقی را با سفر ذهنی[42] شخصیّت اصلی رمان کُنی راموس[43] به آرمان­شهر ماتاپویست کشف می­کند. رمان پییرسی به خواننده می­گوید اگر در پی جامعه­ای متفاوت و برابر برای همه باشندگان آن جامعه هستیم. بالاجبار باید مثل جامعه ماتاپویست ارزش­های اخلاقی و نوع ارتباط­مان با طبیعت را باز تعریف کنیم. پییرسی هشدار می­دهد توسعه­ای که مطلوب سرمایه­داری غرب است به استثمار طبیعت، افزایش مشکلات زیست‌محیطی و تشدید کنترل­ها و تحدید بیشتر آزادی­ها و شکاف بیشتر طبقاتی بین فقیر و غنی دامن خواهد زد. او با خلق شخصیّتی کُنی راموس آینده­ای را ترسیم می‌کند که ما را به اندیشیدن درباره­ی فرهنگ مصرف­گرایی و بهره­کشی از منابع طبیعی وا دارد. او با پرداختن به تاثیر شگرف صنعتی­سازی بر دنیای طبیعت هشدار می‌دهد. مصرف­گرایی و بی­اعتنایی به محیط‌‌زیست، به ویرانی اکوسیستم­ها و نابودی منابع طبیعی و آلودگی و کمبود منابع منجر خواهد.

سیاست توسعه‌ای مطلوب پییرسی، سیاستی است که مبتنی بر تعهّد و مسئولیّت­پذیری باشد و تک­تک افراد یک جامعه تعهّد و مسئولیّت­پذیری اخلاقی برای حل مشکلات محیط‌‌زیستی داشته باشند. به‌طوری‌که هر یک از ما مثل مردم یک آرمان­شهر، آن­چنان­که پییرسی در رمان می­گوید: «خود را هم­دم آب، هوا، پرندگان، ماهی­ها و درختان بدانیم» (پییرسی،37:1976).

 رمان «زن در لبه زمان» دیالکتیکی بین زمان حال حاضر و یک آینده آرمان­شهری است که در آن تغییری که موجب دگرگونی شود[44]، امری ممکن می­باشد. در آرمان­شهری مثل ماتاپویست  نوع نگرش و رفتار انسان با طبیعت دگرگون شده و انسان با طبیعت رفتاری منطقی دارد، به آن احترام می­گذارد، دوستش دارد و از آن مراقبت[45] می­کند.کنُی درآرمان­شهر ماتاپویست از وجود برابری[46]، عدالت[47]، آزادی[48]، و هم­بستگی بین مردم و طبیعت[49] آگاه می­شود که در جامعه‌ی آمریکای مورد نظر پییرسی وجود ندارند.در مقایسه با جامعه ماتاپویست، در جامعه سرمایه­داری آمریکا یک «دیگری[50]» به حاشیه رانده شده به حساب می­آید و هم­واره به­عنوان یک زن رنگین پوست فقیر مورد ستم واقع شده است. چرا که ساختار قدرت سرمایه­داری حاکم بر آمریکا، زنی با ویژگی­های کُنی راموس را برنمی­تابد و همیشه از چنین انسان­هایی یک دیگری ساخته است که تهدیدی بر آن ساختار محسوب می­شوند. بر اساس همین منطق، او همواره مورد ستم و سوء استفاده قرار گرفته است. جامعه­ای که او در آن زندگی می­کند، مملو از ظلم و سرکوب، شکاف طبقاتی، سوءاستفاده­های جنسی می­باشد و با انسان به منزله­ی یک موجود مادون انسان[51] رفتار می­شود. در این ساختار اجتماعی، زنان کم‌ارج­تر از مردان و مردان چیزی کمی بهتر از ماشین عمل می­کنند. در چنین جامعه­ای کُنی راموس برچسب بیمار، فرزند آزار، دیوانه و غیرمنطقی می­خورد و بالاجبار باید راهی بیمارستان روانی شده و تحت کنترل و نظارت باشد. بنابراین پس از این­که او قربانی جامعه سرمایه­داری می­شود، قادر نیست آزادانه فکر کند و به یک موجود منفعل تبدیل می­شود که از خود اراده­ای ندارد و می­تواند به­آسانی توسط ساختار قدرت حاکم تحت‌کنترل باشد و مورد سوءاستفاده قرار گیرد چرا که در غیر این­صورت،  فکر و اندیشه و رفتار او تهدیدی برای قدرت سرمایه­داری حاکم تلقی می­شود. بنابراین همان­طور که تام مویلان  می­­گوید او از عرصه‌ی خشونت­های خیابانی به عرصه‌ی خشونت و تبعیض نژاد­پرستانه نهاد بیمارستان اعصاب و روان  منتقل می­شود (مویلان،117:2014). این نهادها را که مختص بیماری­های روحی و روانی می­باشند برای تحت­نظر داشتن و کنترل بهتر انسان­ها درست کرده­اند. در این بیمارستان ازآزمایشات پزشکی روی کُنی راموس به منزله­ی ابزاری برای بهره­کشی علمی استفاده می­شود تا مداوای او. در چنین شرایطی است که کُنی راموس با استفاده از توان ذهنی خود با لوسینت در ماتاپویست آرمان­شهری که در آینده واقع شده است، ارتباط برقرار می­کند و از آن­ها تفکرات انقلابی و عمل­گرایانه را برای مقابله با ظلم و سرکوب و ایجاد تغییر در رفتارها و نگرش­های جامعه‌ی خود یاد می­گیرد. در طول این سفر ذهنی است که در باورهای قدیمی کُنی راموس تغییر و تحول بنیادین ایجاد می­شود به­طوری­که او به یک نوع بلوغ فکری می­رسد و مطمئن می­شود که رسیدن به آرمان­شهری مثل ماتاپویست امکان­پذیر است. به­واسطه این سفر ذهنی با تحولی که در ذهن و شخصیّت فردی کُنی راموس شکل می­گیرد وی عمیقا به ریشه­ها و علل نظام­مند بی­عدالتی­ها، ظلم و نابرابری موجود در جامعه خود نیز پی می­برد. این تغییر در نگرش باعث می­شود که او از جانب خود و دیگران قدم­های مؤثری بردارد و با فرار از بیمارستان و نهایتا با مسموم‌کردن پزشکان علیه ظلمی که توسط نهاد بهداشت و درمان در حق او و دیگران رفته  طغیان کند و از قدرت حاکم ستمگر رهایی یابد.

3-3- ویرانشهر نیویورک

در فصل پانزده رمان پییرسی نیویورک سال 2137 را ترسیم می‌کند که در آن شهر توسط شرکت‌های سرمایه‌داری چند ملیّتی اداره می‌شود و با کمک علم و فناوری پیشرفته کل شهر را به بزرگراه و آسمان خراش تبدیل کرده‌اند. به خاطر احداث آسمان خراش‌ها و بزرگراه‌ها و کارخانه‌های بزرگ طبیعت نابود شده و منابع طبیعی به خاطر استفاده بی‌رویه‌ به پایان رسیده‌اند.

برخلاف ماتاپویست، در کل شهر اثری از محیط‌‌زیست طبیعی از قبیل دشت و چمن و مزارع و حیوانات نیست. در این جامعه شکاف طبقاتی بین فقیر و ثروتمند بیداد می­کند و غذای مردم غذاهای بسته­بندی‌شده­ای است که از زغال و جلبک و محصولات چوبی تهیه می­شود (پییرسی،417:1976). ضمن این­که کارخانجات و شرکت­های چند ملیّتی چنان هوا را آلوده کرده­‌اند که مردم عادی به­خاطر کمبود غذا و شدت آلودگی هوا ریه­هایشان از کار افتاده و بیش از چهل سال زنده نمی­مانند (پییرسی،412:1976). این در حالی­است که ثروتمندان در طبقات بالای آسمان خراش­ها زندگی می­کنند که به­خاطر ارتفاع بالایشان آلودگی به آن­ها نفوذ نکرده و هیچ­گاه مریض نمی­شوند و حتی اگر گاهی مریض بشوند اعضای بدن مردم فقیر توسط نگهبان‌ها دزدیده‌شده و نهایتا به بدن ثروتمندان پیوند زده می‌شود. ضمن این­که پولدارها تنها گروهی از جامعه هستند که توان استفاده از گوشت و سبزی و میوه را دارند.

  در این سفر اتفاقی کنی راموس با گیلدینا  یکی از زنان ساکن در طبقه 168 یکی ازآاسمان­خراش­ها که در یک اتاق شیشه­ای محبوس است و از 15 سالگی طی قراردادی به یکی از پولدارها بنام کَش واگذار شده و به یک معنا برده‌ی جنسی اوست، آشنا می­شود. گیلدینا و سایر زنان توسط نگهبان­های مرد ربات مانندی به­صورت شبانه­روزی  مانیتور می­شوند. گیلدینا نماد کل زنان فقیر جامعه است که صرفا برای لذت جنسی و زادن بچه مثل یک کالا طی قراردادی به پولدارها واگذار می­شوند و پس از سپری شدن تاریخ‌مصرف­شان عمدتا در چهل سالگی می­میرند و پس از دزدیدن اعضای بدنشان توسط نگهبانان مثل یک آشغال به­دور انداخته می­شوند. در این جامعه جدا از این­که فردیّت زنان ازبین‌رفته و مثل طبیعت در خدمت سیستم سرمایه­داری است.

در این دنیای ویرانشهر که در آن پول در خدمت علم بوده و علم در خدمت مقاصد نظام سرمایه داری و هر دو به­عنوان ابزاری برای سرکوب و استثمار افراد ضعیف جامعه و طبیعت در خدمت سرمایه­داری مرد سالار هستند. لیکن در این نظام مردسالار هرکس که ثروتمندتراست، نیرومندتر است به ­طوری­که با کمک علم و فناوری پیشرفته در بدن مردان فقیرتر، الکترودهایی کاشته‌شده و آن­ها را تبدیل به موجوداتی مثل ربات کرده‌اند تا در خدمت طبقه ثروتمند باشند. این الکترودها ذهن آن­ها را مدام کنترل می­کند و احساساتی مثل ترس، درد و خواب را از بین برده و حتی دمای بدنشان را نیز کنترل می­کند و از آن­ها یک موجود بی­احساس و بی­رحم ساخته است. این افراد ربات مانند از لحاظ ژنتیکی جهش یافته­اند و مثل یک ماشین کشتار هستند و هیچ احساسی از خود ندارند و به­عنوان بردگان و محافظان و فدائیان فرمان­بردار طبقه سرمایه­داری عمل می­کنند. در همه جای ساختمان­ها سیستم اسکنر و مانیتور کار گذاشته شده، تا ذهن و احساس افراد را کنترل و بر آن­ها نظارت داشته باشند. در این ویران­شهر کابوس­وار، همه چیز یعنی انسان و طبیعت به­عنوان دارایی طبقه سرمایه­دار انگاشته می­شوند و ابزاری هستند برای تامین منافع طبقه سرمایه­دار که بر کل شهر تسلّط دارد.

پییرسی با صورت­بندی دیستوپیای نیویورک، دنیایی را در آینده ترسیم می­کند که حاصل رفتار و  عمل­کرد انسان با گروهی ضعیف و اقلیّت جامعه و طبیعت در زمان حال است. اگرچه دنیای کنونی نیویورک خود ویران­شهری بیش نیست اما اصرار  به ادامه رفتار عملکرد غلط انسان آینده، دنیای کنونی را دهشتناک‌تر و غیرقابل‌تحمل­­تر از اکنون خواهد کرد. البته پییرسی با ترسیم چهره دو نیویورک متفاوت، نشان می­دهد هر دو محکوم به شکست هستند.

4-3- سیمای آرمان­شهر ماتاپویست  

 در دنیای ماتاپویست آزادی و اصول اخلاق زیست‌محیطی در هم تنیده‌اند. مراقبت از انسان­ها و طبیعت، احترام به فردیّت انسان­ها و طبیعت، عشق به همه انسان­ها و طبیعت دنیایی را برساخته اند که در آن دوگانگی متضّاد تبعیض­آمیز و ساختارهای هرمی در هم شکسته­اند. و از سرکوب و استثمار زنان، طبیعت و سایر گروه­های اقلیّت جامعه خبری نیست. احترام به تفاوت­های انسان­ها و تفاوت انسان با طبیعت و اعتقاد به تنوع زیستی و افکار و سبک­های متعدّد زندگی هم­دلی، هم­بستگی، هم­زیستی، برابری و احترام و دوستی را در جامعه به ارمغان آورده است و در جامعه، توازن قدرت ایجاد نموده است.

در قیاس با جامعه‌ی کنونی آمریکا که پییرسی به تصویر می­کشد، آرمان­شهر ماتاپویست هم­چنان­که لوسی سارگیسون می­گوید «بهشتی روی زمین است» (سارگیسون،165:1996) و مویلان  هم آن را  جامعه‌ای می­داند که «غیرمتمرکز، دموکراتیک، اشتراکی، و از لحاظ زیست‌محیطی آگاه  می­باشد» (مویلان،117:2014). پییرسی با ترسیم این آرمان­شهر قویا تخریب محیط‌‌زیست و تبعیض نژادی توسط سرمایه­داری آمریکا را به باد انتقاد می­گیرد. دنیای ماتاپویست با رویکردی کل­نگرانه به اخلاق زیست‌محیطی به سعادت و خوشبختی هر دوی انسان و طبیعت توجّه دارد. سیاست حفظ طبیعت به­عنوان منبعی الهام‌بخش است که آرامش و توازن در محیط‌‌زیست را در پی دارد و بر اقدام عملی انسان­ها با تأمل و مداقه به پیامدهای اعمال، رفتار و دلالت­های اخلاقی خود به حفظ محیط‌‌زیست خود تأکید می­کند.

در جامعه‌ی ماتاپویست ارزش‌های آمرانه و تحکم‌آمیز جامعه‌، جای خود را به ایده‌ی شبکه بهم‌پیوسته  می‌دهند که همه چیز در آن بهم مرتبط  هستند. بنابراین انسان خود بخشی از این شبکه می­شود که در آن موجودی جدا و تنها نیست. در این شبکه موجودات به­جای ساختار هرمی سلسله مراتبی[52] که در آن یکی بر دیگری ارجحیّت دارد در یک ساختار هم­عرض افقی[53] و ریزومتیک[54] در کنار هم قرار می­گیرند.

جامعه‌ی ماتاپویست هم­چنان­که ینسترا کینگ[55] توصیف می­کند جامعه­ای چند صدایی[56] سالم با اکوسیستم متوازن است که در بطن آن دوگانگی[57] و تضّادی که در جامعه‌ی حال حاضر آمریکا جریان دارد از بین رفته و تفاوت­ها بین اعضای جامعه مشکل‌ساز نیستند. بر همین اساس بقول گرتا گارد (1993)  «کلیه‌ی ساکنان این جامعه اعم از انسان و غیرانسان برای مقابله با هرگونه سلطه و سرکوب و مراقبت از محیط‌‌زیست تنوع زیستی[58] خود را حفظ می‌کنند»(4). ساکنان این جامعه به تفاوت‌های موجود بیشتر اهمیّت می‌دهند تا تشابهات و برهمین‌اساس دیگری را به‌عنوان موجودی متفاوت دارای منزلت برابر و مستقل به رسمیّت می‌شناسند.

ییرسی در جامعه چند صدایی و تکثّرگرای ماتاپویست سعی می­کند راه را برای یک آینده آرمان‌شهری متفاوت مبتنی‌بر عرصه‌ی عمومی بگشاید. عرصه‌ی عمومی که پییرسی طرح می‌کند بیشتر به نظریّه‌ی عرصه‌ی عمومی‌ هابرماس شباهت دارد.  این جامعه بر تلاش جمعی مردمان آن تمرکز دارد که سعی می­کنند با اتحاد بین مردم عادی تمام نژادها و فرهنگ­ها بر استقلال فردی و رابطه‌ی متقابل بین انسان  و طبیعت تمرکز کنند. بر خلاف جامعه آمریکا که از علم و فن­آوری به منزله‌‌ی ابزاری برای سرکوب و کنترل انسان­ها بهره می­برد؛ مردم ماتاپویست جامعه­ای نو را برساخته­اند که در آن علم و فن‌آوری در تمام شئون زندگی برای کاستن مرارت­های زندگی و بهبود کیفیّت بی‌آنکه آسیبی به محیط‌‌زیست بزند به کار گرفته می‌شود. این جامعه نو در کاربرد علم و فن­آوری  پیشرفته و هم­چنین بهره‌برداری از طبیعت به‌هیچ‌عنوان دنبال سود و کسب قدرت نیست.  بلکه علم و فناوری به عموم مردم تعلّق دارد و هدفش بهبود شرایط زندگی هم از لحاظ اجتماعی و هم از جهات زیست‌محیطی با روش­های مسئولانه می­باشد. در این جامعه، فن­آوری اغلب به ابزاری تبدیل شده است تا به بسط و گسترش آزادی، مدارا و دموکراسی که از مشخصه­های بارز این جامعه است، کمک کند. مثلا ساکنان ماتاپویست نه تنها شرایط آب و هوایی را مدیریت می­کنند بلکه روشی دموکراتیک برای بهره­برداری حداکثری در پیش می­گیرند تا همه گروه­های جامعه از آن بهره­مند بشوند. سیاست­ها و کاربرد آن­ها نشان می­دهد که آن­ها به تعهدات خود به یکدیگر و هم­چنین نسبت به محیط‌‌زیست اهمیّت می­دهند، چراکه باور دارند که خود جزئی از کل به­هم پیوسته هستند. اصل بنیادین در توان­مندی مردم ماتاپویست در به­کارگیری سیاست­های بشردوستانه و دوست­دار طبیعت، ساختار ضد سلسله­مراتبی و ضددوگانگی در نحوه‌ی ارتباط بین گروه‌های جامعه است. این ساختارها بر گفتگو، تعاون و اجماع در تصمیم­گیری­ها تأکید دارد. همه‌ی اعضای جامعه به­صورت نوبتی مدیریت اجرائی جامعه را بر عهده می­گیرند و موضوع به­کارگیری  علوم و فنون به­صورت جمعی در جلسات عمومی بررسی می­شود. همه علاقه دارند در این جلسات نقشی ایفا کنند ( پییرسی، 1976: 277)   

ساختار اجتماعی ماتاپویست اجازه نمی­دهد که هیچ فن­آوری جدید به نفع یک گروه خاص به­کار گرفته شود. رمان با انتقاد از مدل وجودی ذهن/ بدن دکارتی، معرفت­شناسی غرب را که مبتنی‌بر دوگانه ذهن/ بدن و انسان/ طبیعت می­باشد، رد می­کند. به­نظر نویسنده رمان، این دوگانگی اساس برتری بعضی انسان­ها نسبت به بعض دیگر و هم­چنین ارجحیّت انسان به طبیعت بوده و بین انسان­ها و بین انسان و طبیعت شکاف ایجاد کرده و میان انسان و طبیعت فاصله انداخته است. به باور پییرسی این ذهنیّت دوگانه است که استثمار محیط‌‌زیست را توجیه می­کند و اجازه می­دهد به­جای احترام به طبیعت و ارج‌نهادن به ارزش­های درونی آن در آسیب رساندن به محیط‌‌زیست دخیل باشیم. بولیوار یکی از شخصیّت­های رمان که در ماتاپویست ساکن است می­گوید: «شکاف پدرسالارانه‌ی ذهن/ بدن، بدن را به ماشینی تبدیل کرده است و مابقی عالم وجود را به غنیمتی بدل کرده که در آن اراده­ی انسانی غارت می­کند، بهره می­برد، ]هم­چون زباله­­­ای[ دور می­اندازد و ویران می­کند» (پییرسی،203:1976).

بنابراین جامعه ماتاپویست همان­طورکه لوسی سارگیسون  می­گوید «به محیط‌‌زیست نزدیک است و روابط انسانی بر اساس مشارکت، احترام متقابل و آگاهی از کمبودها تنظیم می­شوند» (سارگیسون،164:1996). نگاه مشترک ساکنان ماتاپویست به محیط‌‌زیست از آگاهی دقیق آن­ها از محدودیّت منابع طبیعی و تعهّد صادقانه آن­ها برای عملکرد مسئولانه در سایه­ی این آگاهی نشأت می­گیرد. رمان بر استفاده محتاطانه از منابع طبیعی تأکید دارد. لوسینت فردی است که به احترام به طبیعت و زمین و پیوند متقابل انسان و طبیعت و ارزش­های اخلاق زیست‌محیطی و نقش زنان در شکل‌گیری آنها واقف است. وی با اشتیاق فراوان از یک زندگی پایدار و اهمیّت احساس مسئولیت انسان به‌ویژه زنان در قبال طبیعت حرف می­زند. در جایی از رمان لوسینت به کُنی راموس توضیح می­دهد: «ما باید حساب و کتاب داشته باشیم. ما فقط یک استخر هوا برای تنفس داریم» (پییرسی،278:1976). ضمن این­که آن­ها حتی در حفاظت از هوا هم دقت دارند. آنها برای حفاظت از حیوانات سعی می‌کنند از گوشت استفاده نکنند: «ما مرغ، اردک، شترمرغ، غاز، گوسفند، گاو، خرگوش، لاک پشت و خوک پرورش می دهیم...، اما منبع اصلی پروتئین غذاهای ما پروتئین‌های گیاهی است»(پییرسی،96:1976). برای بازیافت و استفاده مجدّد از هر چیز غیرلازم و غیرقابل استفاده هم حساسیّت دارند. لوسینت در جای دیگری از رمان می­گوید: «ما هر چیز قابل بازیافت را بازیافت می­کنیم. ما هر چیزی که دوباره قابل استفاده باشد را استفاده می­کنیم» (پییرسی،55:1976). منابع پاک و تجدیدپذیر از جمله چوب خشک، نیروی باد، نیروی آب و انرژی خورشیدی، و حتی استفاده از سوخت­های فسیلی را متوقف کرده و از گازمتان موجود در فضولات انسانی در تولید انرژی برق مورد استفاده می­کنند. ساکنان ماتاپویست حتی برای مدیریت آب بام، خانه­هایشان را طوری طراحی کرده­اند که آب باران را جمع­آوری و نگهداری کند. اوتر یکی از اعضای شورای شهر می‌گوید: «بدون آب نمی‌توانیم، چیزی بکاریم. اجداد ما آب را هدر داده‌اند. چنان می‌پنداشتند که مخازن آب نهایتی ندارند، آب را از دل زمین بیرون کشیده‌اند و آن را کثیف و مسموم کرده‌اند» (پییرسی،213:1976). آن­ها برای حمل‌ونقل در داخل ماتاپویست وسیله‌ی هوایی قایق مانند را طراحی کرده­اند که با انرژی خورشیدی کار می­کند و مثل هواپیما عمل می­کند تا از تخریب محیط‌‌زیست جلوگیری شود. در همه این اقدامات زنان به اندازه مردان نقش تاثیرگذاری دارند.

دفاع از حقوق حیوانات و تأثیرات عملکرد انسان بر انقراض نسل آن­ها نیز مورد توجّه مردم ماتاپویست است. دولی[59]یکی دیگر از شخصیّت­های رمان خود را وقف حفظ و دفاع از موجودات در حال انقراض کرده و از نابودی آن­ها جلوگیری می­کند. کشاورزی ارگانیگ نیز از دیگر سیاست­های مردم این آرمان‌شهر است. بی[60] یکی دیگر از شخصیّت­های رمان خود کشاورز است و استفاده از روش­های پایدار کشاورزی را تبلیغ می­کند. او خود را وقف مراقبت از زمین و کاشت محصولات سازگار با آن نموده و بر حفظ و مراقبت از محیط پیرامونی پافشاری می­کند.

در جامعه‌ی ماتاپویست زن و مرد به یک اندازه با به کارگیری روش‌های فوق، ذات فرهنگ مصرف‌گرایی غربی را به چالش کشیده و نقش آن فرهنگ در تخریب و آلوده‌سازی منابع طبیعی را زیر سوال می‌برند؛ این موضوع به­خاطر عدم‌آگاهی کُنی راموس از این دست مسائل در جامعه‌ی امروزی آمریکا موجب تعجّب و تحیّر او می­شود. درحالی­که استفاده‌ی خردمندانه از علم و فناوری در ماتاپویست به یک اقتصاد و طبیعت پایدار منجر گردیده و معضلاتی هم­چون کمبود منابع، فقر و نابرابری و آلودگی محیط‌‌زیست را حل کرده است.

5-3- نمودهای اخلاق زیست‌محیطی در رمان

جامعه‌ی آرمانی برای مارگ پییرسی جامعه‌ای است که در آن مردم بر اساس اصول اخلاق زیست‌محیطی زندگی می‌کنند و در مقابل هرگونه تغییر و تحوّل، انعطاف نشان می‌دهند. پییرسی با قیاس و تقابل سبک زندگی در دو جامعه‌‌ی آمریکا که کُنی راموس در آن زندگی می­کند و جامعه‌ی ماتاپویست، این مفهوم را به­دست می­دهد که اگر ما بخواهیم جامعه­ای مثل ماتاپویست را بسازیم آن جامعه بایستی مبتنی‌بر رعایت اصول بنیادی اخلاق زیست‌محیطی از جمله احساس وظیفه برای مراقبت از طبیعت، احترام و عشق به طبیعت و به‌رسمیّت‌شناختن تفاوت­ها و ارج‌نهادن به تنوع زیستی باشد. اگر ما تفاوت­ها و تنوع زیستی را به رسمیّت بشناسیم، دوگانگی معنای خود را از دست می­دهد. مشکل دیگری‌سازی و سرکوب دیگران فقط می­تواند با برپایی جامعه‌ای که روش­های رفتاری خود را در ارتباط با طبیعت تغییر دهد، حل شود. تغییر در رفتار و اندیشه و نگرش منتج به احترام به دیگری، به رسمیّت شناختن تفاوت­ها و خودداری از تحقیر دیگران می­شود. 

دغدغه‌ی اصلی اخلاق زیست‌محیطی، تنوع، رابطه‌ی محتاطانه، محترمانه، مسئولانه و باملاحظه با طبیعت می­باشد. رابطه‌ی انسان با طبیعت در کانون توجّه اخلاق زیست‌محیطی قرار دارد و هم­چنین وابستگی و اثرگذاری بشر روی طبیعت و حتی لذّت و قدرشناسی او از طبیعت برای اخلاق زیست‌محیطی مهم هستند؛ وگرنه فرهنگی که صرفا نیازها و ارزش­های انسانی را به رسمیّت می­شناسد، هرگز پایدار نخواهد بود. با توجّه به نکات فوق، رمان «زن در لبه زمان» سعی می­کند اصول بنیادین اخلاق زیست‌محیطی از قبیل مراقبت از طبیعت، احترام و علاقه به طبیعت و هم­چنین به رسمیّت شناختن تفاوت­ها و تنوع زیستی را در طول داستان با ارائه تصویری آشکار از جامعه‌ی آینده‌ی آرمان­شهری ماتاپویست کشف کرده و نشان دهد. اساس فرهنگ جامعه‌ای که کنی راموس به آن سفر ذهنی می‌کند، رعایت اصول اخلاق زیست‌محیطی و احترام به ارزش‌هایی همچون آزادی فردی و مسئولیّت‌پذیری اجتماعی و وحدت و یگانگی انسان با طبیعت می‌باشد. ماتاپویست جایی است که ‌آحاد مردمانش به محیط‌‌زیست احترام می‌گذارند و حتی  سعی می‌کنند آسیب‌های گذشته‌ی محیط‌‌زیست را التیام ببخشند و با آن حس شراکت داشته باشند.  

پرواضح است جایی­که انسان­ها برای انسان‌ها ارزش قائل نشوند برای طبیعت هم ارزشی قائل نخواهند شد. ریچارد نلسون معتقد است هرمکانی-مثل یک انسان- با عشق و احترام نشاط می­یابد (گلاتفلتی، 234:1996). در ماتاپویست  عشق به طبیعت به منزله­ی یک استراتژی برای بقاء عمل می­کند. در ماتاپویست، طبیعت هم مورداحترام مردم است هم دوست داشته می­شود و با سازگاری و همگامی که با طبیعت دارند با استفاده از روش­های پایدار در مصرف انرژی­های پاک از تخریب محیط‌‌زیست خودداری می­کنند. مردم آن­جا این درک را دارند که عشق به طبیعت، حس مسئولیّت در قبال آن را به­بار می­آورد. آن­ها زیبایی طبیعت را ارج می­نهند و می­فهمند که سرنوشت همه‌ی موجودات به­نوعی به همدیگر پیوند خورده است. آن­ها متوجّه هستند که انسان موجودی جدا افتاده از طبیعت و یکّه و تنها نیست بلکه او نیز جزئی از کل وجود هستی است. همه­ی موجودات در این کل، دارای استقلال وجودی و ارزش درونی هستند. بنابراین مردم ماتاپویست برخلاف باور سنتی انسان­محور که طبیعت در خدمت انسان است از بهره­کشی از طبیعت در راستای منافع خود، خودداری می­کنند. این­جاست که کُنی راموس به اهمیّت توجّه به طبیعت پی می­برد و احترام عمیقی به آن قائل می­شود. او در می­یابد که انسان­ها در قبال طبیعت و حفظ آن مسئولیّت دارند. با این نوع نگرش همان­گونه که ییرسی با رمان «زن در لبه­ی زمان» جامعه­ای را به تصویر می­کشد که تبعیض و نابرابری برای طبیعت و تمام رنگ­ها، نژادها و طبقات از بین می­رود. این کار باعث می­شود همه‌ی اعضاء جامعه به­طور یکسان و مساوی از منابع طبیعی بهره­مند شوند و از فرصت‌های برابر، برای رشد و توسعه برخوردار باشند.

6-3- مفهوم تغییر در رمان

پیرسی در «زن در لبه­ی زمان» به این موضوع محوری تأکید دارد که تغییر نه تنها امکان‌پذیر است بلکه برای نیل به آزادی‌های فردی و جمعی و رهایی از سلطه، ضرورت دارد. پییرسی با ترسیم سفر ذهنی کُنی‌راموس به ماتاپویست، اهمیّت تغییر در سطح فردی و اجتماعی افراد و جامعه را پررنگ‌تر کرده و نیروی بالقوه­ی تغییر را تبیین می‌کند. هدف از این تغییر، کمک به بسط آگاهی درباره‌ی اهمیّت طبیعت و یادآوری ارتباط انسان با طبیعت و رهاسازی انسان و طبیعت از قیود سرکوب و استثمار می باشد. همچنان‌که لیلیان هلدرث[61] می‌گوید اگر بخواهیم آینده‌ی بهتری داشته باشیم «باید در نگرش‌های‌مان نسبت به طبیعت تغییر بنیادین بکنیم»(هلدرث،192:1998). لوسینت در بخشی از رمان، خطاب به کُنی‌راموس می‌گوید: «ما مجبور به تغییر هستیم حتی اگر خودمان دوست نداشته باشیم. چرا که محیط اطراف همواره در تغییر است»(70). بازنگری انسان در مسئولیّت خود در قبال طبیعت و درک اینکه رفتارهای او بر طبیعت تاثیر دارد، یک ضرورت است. پییرسی در این رمان تغییری را مطلوب می‌انگارد که بتواند یک نوع خودآگاهی و حسِ ‌پذیرش دیگری و تعهّد به یک کل بزرگتر را در درون ما ایجاد کند. این تغییر، متضمّن یک‌سری اصول اخلاقی است که باید مراقبت از طبیعت، عشق و احترام به طبیعت و به رسمیّت‌شناختن تفاوت­ها و تنوع زیستی دیگری را در بر بگیرد. این الگو و چارچوب اخلاقی خارج از دایره‌ی دوگانگی و سلسله مراتب هرمی می‌ایستد و سعی می‌کند ذهنیّت فرهنگی سرکوب و استثمار طبیعت را با در هم شکستن دوگانه‌ی انسان/ طبیعت تغییر دهد. تا با این کار نظام ارزشی سرکوب را به­هم بریزد و یک رابطه‌ی پایدار سالم را بین انسان و محیط‌‌زیست او ایجاد کند. از نظر پییرسی، ماتاپویست، نمونه‌ی جامعه‌ای است که در آن عاملیّت[62] انسان­ها در تغییر، نقش مهمی دارد و از مسیر تغییر بنیادین در جهان‌بینی، افکار و نگرش­ها و ذهنیّت انسانی می‌توان به آن دست یافت. اگر بخواهیم چنین جامعه‌ای داشته باشیم بایستی هنجارها، ساختارها، باورها و ارزش‌های سنتّی جامعه را در ارتباط با طبیعت به چالش بکشیم تا بتوانیم جامعه‌ای  برابر و طبیعتی سالم داشته باشیم تا از گزند آسیب‌ها و تخریب در امان باشد. این­جاست که تک‌تک افراد جامعه بایستی برای به چالش‌کشیدن باورها و ارزش‌های جوامع خود اراده داشته باشند.  

تصویری که پییرسی از ساختارهای سیاسی و اجتماعی ماتاپویست به دست می‌دهد خواننده را ترغیب می‌کند که دنیایی را تصوّر کند که هر فردی آزاد است که علائق و رویاهای خود را دنبال کند. دنیایی که در آن ارزش انسان­ها با توانایی‌ها و مشارکتی که در جامعه و حفظ محیط‌‌زیست دارند، سنجیده می‌شود. این تصویر از تغییر و آزادی، ساختارهای اجتماعی و سیاسی موجود در جامعه‌ی کنونی را زیر سوال برده و خواننده را برای دست‌یابی به یک جامعه‌ی متوازن و برابر برای همه ترغیب می­کند. سفر کُنی راموس بین حال و آینده، بیانگر این موضوع است که تغییر نه تنها در دنیای بیرون بلکه بایستی در دورن ما هم اتفاق بیفتد. رمان بر این نکته تأکید دارد که ما با به چالش‌کشیدن باورها و ذهنیّت خود می‌توانیم به رهایی برسیم.

هم­چنان­که سفر کُنی راموس به ماتاپویست نشان می­دهد که تغییر بنیادین عاری از چالش نیست. دل کندن از جامعه­ای که تو را دیگری محسوب می­کند و از تو شهروندی درجه‌ دو می­سازد، مستلزم تغییر درونی و فاصله‌گرفتن از جامعه‌ای است که حرص و طمع و مصرف‌گرایی و سرکوب دیگری درآن حاکم است. بنابراین، این تغییر نهایتا به آزادی انسان از شرایط حاکم، منتهی می‌شود؛ آزادی‌ای که او را از قیدوبند دنیای تبعیض­آمیز می­رهاند. بنابراین آزادی از قیدوبند جوامع سرکوب­گر، پیام اصلی و غایت رمان «زن در لبه­ی زمان» است. پییرسی با نشان دادن هماهنگی و همکاری  بین مردم ماتاپویست و شرایط زیست‌محیطی آن­جا، تمام گروه_‌های مختلف را برای تغییر و همکاری  جمعی برای برانداختن جامعه‌ی سرکوب_‌گر و تخریب_‌کننده‌ی محیط‌‌زیست فرا می_­خواند. برهمین‌اساس همان­طور­که پاتریک مورفی^[63]  می­گوید اخلاق زیست‌محیطی، ذات رهایی­بخش دارد. اگر به اصول اخلاقی زیست‌محیطی عمل کنیم، طبیعت از سرکوب و استثمار رها خواهد شد. چراکه آزادی به معنای غیبت سرکوب است. برای شکوفاشدن آزادی باید به ساختارهای سرکوبگر پایان دهیم. این کار ما را به یک جامعه‌ی تکثّرگرا و متنوع رهنمون خواهد شد.

نکته‌ی دیگری که رمان بر آن اشاره دارد، عاملیّت انسان در رسیدن به آزادی نقشِ محوری دارد. کُنی راموس از مردم ماتاپویست می­آموزد که برای رسیدن به آزادی می­بایست، خود وارد عمل شود و نقش خود را ایفا کند. علی­رغم مقاومتی که کُنی راموس در اوایل سفرش به ماتاپویست در قبال درک شرایط حاکم آن­جا دارد، بعدا متوجّه می­شود که اول باید در طرز تفکر و نگرش خود تغییر بنیادین دهد. بنابراین او از فردی عصبانی و حیرت­زده به انسانی آگاه تبدیل می­شود و به ریشه­های ظلم و سرکوب در جامعه پی می­برد. نحوه‌ی زیست مردم ماتاپویست، اشتیاق به آزادی را در درون کُنی راموس برمی­انگیزد و به او می­باوراند که برای زندگی فعلی بدیلی وجود دارد و می­توان برای تغییر شرایط حاکم  و رسیدن به آزادی وارد عمل شد. بنابراین پس از این­که او از بیمارستان فرار می­کند و دومرتبه به آن باز گردانده می­شود، تنها راه باقی­مانده را شورش و طغیان  علیه افرادی می­داند که با استفاده از ابزار علم و فن­آوری به سرکوب او و همنوعانش پرداخته­اند. لذا با مسموم‌کردن پزشکان بیمارستان که نماد علم سرکوبگر هستند، خود و دیگران را از قید کنترل و نظارت و سرکوب و تحقیر آن­ها و نهایتا ساختار حاکم می­رهاند و به­نوعی به آزادی می­رسد.

کُنی راموس به­عنوان نماد مقاومت در مقابل ظلم و سرکوب جامعه‌ی مردسالار،  نشانگر تحوّل از یک فرد به حاشیه رانده‌شده به یک مدافع طبیعت، عدالت و برابری می­باشد. او در سفر ذهنی خود برای نیل به یک جامعه عاری از تبعیض و نابرابری بصیرت پیدا می­کند و با عمیق­ترشدن فهمش از جامعه‌ی ماتاپویست، خود عاملی برای تغییر و تحول می­شود تا با تغییر در جامعه؛ با خشونت، فقر و تخریب محیط‌‌زیست مقابله و برای افرادی که در جامعه به حاشیه رانده شده­اند، صدایی رسا باشد و برای آزادی آن­ها از سرکوب و تباهی، فعالانه عمل کند.

4- نتیجه‌گیری

هم­چنان­که بحث و بررسی شد رمان «زن در لبه­ی زمان» ضمن نشان دادن پارادایم، ساختارها و ابزار سرکوب و استثمار زنان و تخریب محیط‌‌زیست، آینده­ای را ترسیم می­کند که در آن تغییر در جهان­بینی، رفتار و طرز فکر انسان­ها، زندگی انسان‌ها و طبیعت را تحتِ تأثیر قرار می­دهد. رمان ضمن انتقاد از سیستم سرمایه­داریِ مردسالار درباره‌ی عواقب آن هشدار داده و بر نقش فرد در ایجاد تغییر و تحول تأکید می‌کند. نویسنده نشان می‌دهد برای پایان‌دادن به دوگانه‌ی انسان/ طبیعت، ما بایستی تغییر و تحول بنیادین در حوزه‌ی تفکّر فردی و جامعه برای پذیرش تفاوت­ها و تنوع ایجاد کنیم تا بتوانیم یک جامعه‌ی کثرت‌گرا را بنیان نهیم.

پییرسی می­خواهد با ترسیم جامعه­ای کثرت­گرا در آینده نشان دهد، امکان ساختن دنیایی بهتر که از قید و بند سرکوب و استثمار آزاد باشد، وجود دارد. او می‌خواهد نشان دهد که ساختن جامعه­ای بر بنیاد رعایت اصول اخلاقی که در آن هر دوی انسان و طبیعت مورد توجّه، عشق و احترام باشند، ممکن می‌باشد. پیرسی دو دنیای متضّاد را در برابرِ هم قرار می­دهد. در ویران‌آباد اول که همان جامعه سرمایه‌داری حال‌حاضر آمریکاست از علم و فن­آوری برای کنترل و سرکوب انسان­ها به­ویژه زنان استفاده می­شود تا آن­ها را تبدیل به دیگری بکنند و اراده و استقلال آن­ها را از بین ببرند تا به موجودی منفعل و تسلیم محض تبدیل بشوند. دنیای بهتری که پیرسی در آینده ترسیم می­کند، جامعه­ای مبتنی بر آزادی، عدالت، برابری و مشارکت[64] بوده و از لحاظ ساختار قدرت غیرمتمرکز و دموکراتیک و کثرت­گرا و چندصدایی است و ساکنان آن به مسائل محیط‌‌زیستی آگاهند و توجّه خاص دارند. با این تقابل، پیرسی به شدّت از تبعیض و سرکوب انتقاد می­کند و دنیای ویرانی را تجسّم می­کند که سرمایه­داری برای انسان و طبیعت به بار آورده است، اما ماتاپویست تصویری از دنیایی بدون تبعیض با روابط هم‌عرض محتمل است که محیط‌‌زیست آن از ویرانی نجات یافته و زندگی انسان­ها بر اساس اصول اخلاق محیط‌‌زیستی شکل گرفته است؛ جامعه­ای که ساکنانش در عین حالی­که دارای استقلال فردی هستند، اما در عرصه‌ی عمومی با هم­دیگر و با طبیعت به­هم دیگر پیوسته و وابسته هستند.   

در نتیجه، رمان «زن در لبه­ی زمان» نقش بسیار مهمی در ترویج آگاهی محیط‌‌زیستی برای رسیدن به یک سبک زندگی مبتنی‌بر اخلاق زیست‌محیطی ایفا می­کند. پییرسی نشان می­دهد که برای رسیدن به یک دنیای زیستی بهتر باید تلاش کرد و این تلاش متضمّن تحول بنیادین در سطح فردی و اجتماعی است تا بشریّت را از ترس ازدست‌دادن آزادی و تباهی محیط‌‌زیست رهایی بخشد. تغییر و تحوّل برای رهایی از ساختار قدرت و سرنگونی آن ضرورت دارد تا بتوان آن را با جامعه­ای دارای ساختار برابرتر و دموکراتیک­تر جایگزین کرد. یک جنبه‌ی دیگر مهم رمان آن ­است که تغییر برای رهایی جهان از سرکوب امکان­پذیر است، اما آن وظیفه‌ی افراد جامعه است که  تلاش کنند این تغییر و تحوّل دائمی و در راستای آزادی و بقاء کره خاکی باشد. پییرسی هشدار می­دهد زمان آن فرارسیده است تا دیر نشده به‌خاطر آزادی خودمان و کره زمین عاقلانه عمل کنیم. بنابراین پییرسی با رمان «زن در لبه­ی زمان» می‌خواهد امید را برای آینده زنده کند.

بنابراین اگر ما بپذیریم که حل مشکلات محیط‌‌زیستی ما به یک  اخلاق جدید نیاز دارد، باید در درک و فهم خودمان از خود و طبیعت تغییر ایجاد کنیم. هم­چنان­که پلام وود می­گوید «تنها راه موجود تغییر است وگرنه منقرض خواهیم شد» (پلام وود،5:2002 ). برای فهم تفاوت­ها باید تنوع و گوناگونی آرا را بپذیریم. گشودگی برای تغییر کمک می­کند بر هویّت تمامیت­خواه خودمان غلبه کنیم. برای رسیدن به یک اخلاق زیست‌محیطی فقط باید تصمیم بگیریم عادات، نگرش­ها، رفتار خود و درک خودمان از جهان پیرامونی را تغییر دهیم. این شروع راهی جدید در زندگی ماست. اگر چنین انسانی راهبر انسانی دیگر شود الهام­بخش راه­های جدید مشابهی برای او خواهد بود تا که شاهد یک جنبش اجتماعی باشیم که انسان جهانی را تحت‌تاثیر قرار می­دهد و می­تواند فن­آوری­های قدرتمند را در تحولات اکوسیستمی در مقیاس جهانی کنترل کند. انسان می_­تواند با تعدیل خودآگاهی، عادات فکری و اعمال خود، ذهنیّت جدیدی را برای خود خلق کند. هم­چون ذهنیّتی که با الهام­بخشی به دیگران جامعه را نیز دچار تحول می‌کند. هم­چون جامعه­ای می­تواند نظم زیست‌بومی جدید را در روی زمین ایجاد کند؛ کره­ای که واقعا متحوّل شده باشد. این فرآیند الگوهای فکری را به­هم می­ریزد و توان آن را دارد تا دوره‌ی تاریخی جدیدی در عرصه‌ی اندیشه و جامعه شکل دهد و می­تواند کمک کند بر ذهنیّت، ساختارهای قدرت و سبک زندگی­های مخرب محیط‌‌زیست فائق آید تا بتواند زندگی و اندیشه‌ی پایداری داشته باشد. این کار انسان جدیدی را می‌سازد که صرفا به این خاطر که طبیعت متفاوت و مستقل است، مراقب آن است و به آن احترام می­گذارد و عشق می‌ورزد. این بینش جدید انسانی را به بار می­آورد که الگوهای هستی‌شناختی، معرفت­شناختی، اخلاقی و کرداری خود را در زمینه­های زندگی روزمره، عمل و اندیشه،  دوباره از نو می­سازد. انسانی جدیدی که به‌قول ریگیو هم­بستگی خود با جهان طبیعت را می­فهمد و پایداری را ترغیب می­کند و ظرافت­های دل­کش زندگی را کشف می­کند(ریگیو،203:2015)       

 

 

References

Azizi,Ali and Mostafa Taghavi. “A Review of the Developmemt of Ecological Ethics” (1391). The Letter of Science and Technology. Vol.2, No.1. pp 45-46.

Enayat, Halimeh and Heidar Fathzadeh. (1388). “A Theoritical Approach to the Concept of Ecofeminism”. Sociology Studies. Vol.2, No.5. pp. 45-63.

Booker, M. Keith. (1994). “The Dystopian Impulse in Modern Literature: Fiction as Social Criticism”. Greenwood Press.

Copley, Soraya. (2013). “Reading Marge Piercy and Margaret Atwood: Ecofeminist Perspectives on Nature and Technology”. Critical Survey, vol. 25, no. 2, 2013.  Pp.40-56.

Deirdre, O’Byrne. (2019). “Marge Piercy’s Non-Utopia in Woman on the Edge of Time”. 2019. Loughborough University.

D’eubonn, Francois. (2022). “Feminism or Death”. Verso.

Gaard, Greta. (1993). Ed. “Ecofeminism: Women, Animals, Nature”. Temple University Press.

Glotfelty, Cheryll and Harold Fromm. (1996). Edits. “The Ecocriticism Reader: Landmarks in Literary Ecology”. The University of Georgia Press.

King, Ynestra. (1983). “Toward an Ecological Feminism and a Feminist Ecology”. Maxina Ex Dea. Ed. Joan Rotheschild. Pergamon Press, 1983. Pp.116-129.

Heldreth, M. Lillian. (1989). “To Defend or to Correct Patterns of Culture in Always Coming Home”.Mythlore, Vol.16, No.1. Autumn, 1989. pp. 58-63.

Maciunas, Billie. (2010). “Feminist Epistemology in Piercy’s Woman on the edge of Time”. Women’s Studies, Vol.20 No.2-3, 2010, pp. 249-258

Moylan, Tom. (2014). “Demand the Impossible: Science Fiction and the Utopia Imagination”. Peter Lang.

Neverow, Vara.  (1994). “The Politics of Incorporation and Embodiment: Woman on the Edge of Time and He, She and It as Feminist” Epistemologies of Resistance”. Utopian Studies, Vol.5, No.2, 1994, pp.16-35.

Otto, Eric. (2006). “Science Fiction and the Ecological Conscience”. Thesis, University of Florida, 2006.

Piercy, Marge. (1976). “Woman on the Edge of Time”. Random House Publishing Group.

Plumwood, Val. (2002). “Environmental Culture: The ecological crisis of Reason”. Routledge.

Plumwood, Val. (1993). “Feminism and the Mastery of Nature”. Routledge.

Riggio, Adam. (2015). “Ecology, Ethics, and the Future of Humanity”. Palgrave Macmillan.

Sargisson, Lucy. (1996). “Contemporary Feminist Utopianism”. Routledge, 1996.

Warren, J. Karen. (2000). “Ecofeminist Philosophy: A Western Perspective on What It Is and Why It Matters”. Rowman & Littlefield Publishers Inc.

 

 

* Corresponding Author: Assistant Professor, Faculty of Literature and Foreign Languages, Marand Branch, Islamic Azad University, Iran. Email: m_esmaili@marandiau.ac.ir

Copyright: © 2024 by the authors. Submitted for possible open access publication under the terms and conditions of the Creative Commons Attribution (CC BY) license

https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/).

[1]- دانشجوی دکتری، دانشکده ادبیّات و زبان‌های خارجی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تبریز، ایران. رایانامه: رایانامه:

stu.soleimani.1350@iaut.ac.ir

[2]-  استادیار گروه زبان انگلیسی، دانشکده ادبیّات و زبان‌های خارجی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرند، مرند، ایران. (نویسنده مسؤول) رایانامه:

 m_esmaili@marandiau.ac.ir

[3]- استادیار گروه زبان انگلیسی، دانشکده ادبیّات و زبان‌های خارجی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تبریز، ایران. رایانامه: رایانامه:

 bsalmani@iaut.ac.ir

[4]. Ecological Ethics

[5]. Ecology

[6] . Anthropocentric

[7] . Interconnected

[8] . Speculative Fiction

[9] . Dystopia

[10] . Woman on the Edge of Time

[11] . Marge Piercy

[12] . O’Byrne Deirdre

[13]. Marge Piercy’s Non-Utopia in Woman on the Edge of Time

[14] . Gunul Bakay

[15] . Ecofeminist Reading of Marge Piercy’s Woman on the Edge of Time

[16] . Tom Moylan

[17] . Demad the Impossible: Science Fiction and Utopian Imagination

[18] . Lucy Sargisson

[19]. Contemporary Feminist Utopianism: Women and Politics

[20] . Vara Neverow

[21] . The Politics of Incorporation and Embodiment: Woman on the Edge of Time and He, She and It as Feminist

[22] . Billie Maciunas

[23] . Feminist Epistemology in Piercy’s Woman on the edge of Time

[24] . Land Ethics: اولین بار توسط آلدو لپود به کار برده شد و به اخلاق زمین ترجمه شده است. اخلاق زمین شاخه‌ای از اخلاق محیط‌‌زیستی است که مسائل و ملاحظات اخلاقی انسان در رابطه با زمین را بررسی می‌کند.

[25] . Deep Ecology: بوم شناسی ژرف نگر اول بار توسط آرنه نس در سال 1972 بکار گرفته شد که به مجموعه ای از باورها اطلاق می شود که تغییر عمده در نگرش ها و و رفتارهای انسان را ضروری می داند و معتقد است همه موجودات زنده دارای ارزش ذاتی هستند.

[26] . Animals’ Rights

[27] . Ecofeminism

[28]. Francoise d’Eabonne

[29]. .Le Feminisme ou la Mort

[30] . Other

1. : Partnership Ethicsنظریّه‌ی اخلاق زیست‌محیطی بود که اول‌بار توسط کارواین مرچنت مطرح شد و تحت‌عنوان اخلاق مشارکتی ترجمه شده است.

[32] . Logic of Dualism

[33] . Eric Otto

[34]. Consuela Connie Ramos

[35] . Utopia

[36] . Mattapoisett

[37]. Eddie Ramos

[38] . Redding

[39] . Morgan

[40] . Acker

[41] .  Luis

[42] . Mental Journey

[43] . Connie Ramos

[44] . Transformative Change

[45]. Respect, Love, Care: اصول اخلاق زیست‌محیطی می باشند

[46] . Equality

[47] . Justice

[48] . Freedom

[49] . Interconnectedness

[50] . Other

[51] . Subhuman

[52] . hierarchal

[53] . horizontal

[54] . Rhizomatic

[55] . Ynestra King

[56] . Polyphonic: چند صدایی نوعی روایت در داستان است که در آن صداها و دیدگاه های متنوع و مستقل بطور همزمان حضور دارند.  این اصطلاح را برای اولین میخائیل باختین در بررسی آثار داستایوسکی بکار برد.

[57] . Dualism

[58] . Diversity

[59] . Dolly

[60] . Bee

[61] . Lilian Heldreth

[62] . Agency

[63] . Patrick Murphy

[64] . Partnership

تعداد مشاهده مقاله: 71

تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 53